روش سه عاملی در اجرای پروژههای عمرانی
به طور کلی مقصود از روش سه عاملی در اجرای پروژههای عمرانی نحوهی ترکیب و سازماندهی خدمات طراحی، تدارک کالا (مواد، مصالح و تجهیزات)، ساخت (ساختمان و نصب تجهیزات)، بهره برداری، نگهداری و بر چیدن تاسیسات پروژه است. بر مبنای این تعریف، سه گروه عمده روش انجام، برای تحقق اهداف پیشگانه معرفی شده که در زیر به توضیح آنها پرداخته میشود.
روش سه عاملی در اجرای پروژههای عمرانی
روش سه عاملی در اجرای پروژههای عمرانی در دوره انقلاب صنعتی که تخصصهای مختلف شامل معماری، مهندسی و پیمانکاری از هم تفکیک شدند ایجاد شد. و برای سالهای متمادی، روشی استاندارد برای انجام پروژهها بوده است. مشخصه اصلی متعارفترین روش انجام پروژه یعنی روش طراحی – مناقصه – ساخت سه مرحلهای بودن آن و وجود قراردادهای جداگانه بین مشاور با کارفرما و پیمانکار با کارفرماست. زمان بندی کارها به طور معمول به صورت متوالی (خطی) است. در این روش سه رکن اصلی یا نهاد مستقل کارفرما، مشاور و پیمانکار وجود دارد.
مراحل اجرای روش سه عاملی در اجرای پروژههای عمرانی
- کارفرما، مشاور را برای طراحی و آماده کردن مدارک ساخت پروژه به کار میگیرد.
- این مدارک برای مناقصه ساخت پروژه مورد استفاده قرار میگیرد. و با برگزاری مناقصه، پیمانکار انتخاب میشود و با این انتخاب و مبادله پیمان، نسبت به هزینههای ساخت متعهد میشود.
- پیمانکار، پروژه را بر مبنای پیمان میسازد.
این روشها سالهای زیاد به عنوان روش متعارف انجام پروژهها شناخته شده و الگوی آن برای هر نوع پروژه، به ویژه آن دستهای که به وسیله کارفرماهای دولتی انجام میشود و از نظر قانونی، ملزم به انتخاب پیمانکارارن با مناسبترین قیمت پیشنهادی هستند، قابل استفاده و پیاده سازی است.
مزایای روش سه عاملی در اجرای پروژههای عمرانی
از عمده ترین مزیای این روش، کاربرد وسیع آن، آشنا بودن همهی ارکان پروژه با آن، خطی بودن فرایند که موجب آسانی مدیریت برای کارفرمایان میشود، نقش روشن هر یک از نهادها، تکمیل بودن طراحی پیش از مرحله مناقصه که از سویی موجب آگاهی دقیقتر کارفرما از جزییات در زمانی میشود که هنوز متعهد به هزینههای ساخت نشده است. و از سویی موجب مشخص شدن جزییات برای پیمانکار و به تبع آن کاهش ریسک وی و احتمال ارایه پیشنهاد قیمت پایینتر است.
معایب این روش
عیب عمده این روش، متوالی بودن مراحل انجام است که باعث طولانی شدن فرایند میشود. عیب دیگر آن جدا شدن طراحی و ساخت از یکدیگر است که منجر به محدود شدن ارتباطهای مفید در فرایند انجام پروژه، از جمله عدم استفاده از تجربیات و دانش پیمانکار در زمینه ساخت پذیری است. در این روش انجام، احتمال نیاز به تغییر طراحی نسبت به روشهای دیگر، به دلیل پایین بودن ساخت پذیری طراحی و تبعات آن که از جمله آنها، ادعاهای تاخیر و افزایش هزینههاست، بیشتر است.
مراحل روش سه عاملی در اجرای پروژههای عمرانی
طراحی
پس از تکیمل مرحله توجیهی و تصمیم کارفرما بر انجام پروژه، کارفرما تیم طراحی را انتخاب و آنان را به کار تکمیل طراحی و آماده سازی مدارک ساخت میگمارد.
واگذاری
پس از تکمیل مرحله طراحی، مدارک مورد نیاز ساخت برای مناقصه ساخت مورد استفاده قرار میگیرد. پیمانکار بر اساس مناسبترین قیمت قابل قبول انتخاب میشود و الزامها و تعهدهای هزینهای مشخص میشود.
ساخت
کارفرما پیمان ساخت را با پیمانکار / پیمانکاران منعقد و پروژه ساخته میشود.
نوع دیگری از این روش که انتخاب مذاکرهای نامیده میشود همان ارتباطهای قراردادی روش طراحی – مناقصه – ساخت را دارد، با این تفاوت که پیمانکار بدون برگزاری مناقصه، با مذاکره و توافق، انتخاب و وارد پروژه میشود. این روش در موارد خاص کاربرد دارد.
انتخاب مذاکرهای
- در صورت وجود شرایط و محدودیتهای زیر، این روش میتواند به عنوان راهبردی مناسب برای انجام یک پروژه محسوب شود.
- امکان طراحی پروژه با کیفت دقیق و ساخت پذیر وجود دارد. به بیانی دیگر کارفرما و مشاور تجربه و توان لازم را برای در نظر گرفتن همهی جوانب به ویژه ساخت پذیری طراحیها را دارد.
- کارفرما ترجیح دهد برای به عهده گرفتن مستقیم مسئولیت کارها، مدیریت بر طراحی و ساخت را خود یا به وسیله مشاوران خود به عنوان نماینده کارفرما انجام دهد.
- زمان کافی برای طراحی پروژه پیش از شروع به ساخت وجود دارد.
- کارفرما ترجیح دهد که طراحی پروژه به طور کامل و ثابت (بدون تغییرات عمده در مرحله ساخت) پیش از عقد پیمان با پیمانکار انجام پذیرد.
جمع بندی موضوعات مربوط به روش سه عاملی در اجرای پروژههای عمرانی (طراحی – مناقصه – ساخت)
نهادهای حاضر در پروژه کارفرما – مشاور – پیمانکار – مدیر طرح اختیاری است.
جمع بندی موضوعات مروبط به روش متعارف (طراحی – مناقصه – ساخت) |
حوزههای خدمت و سطح یکپارچگی آنها |
کارفرما: تامین مالی – مطالعات توجیهی – طراحی پایه- طراحی تفصیلی – نظارت و راهبری ساخت – بهره برداری و نگهداری
مشاور: مطالعات توجیهی – طراحی پایه – طراحی تفصیلی – نظارت بر ساخت
پیمانکار : ساخت |
ترتیب سازمانی |
بر حسب این که خدمات پیمانکار (مرحله ساخت) چه محدودهای از پروژه را پوشش دهد (کل پروژه یا بخشی از آن)، دو نوع از این روش شکل میگیرد: پیمانکاری عمومی – پیمانکاری چندگانه. این موضوع در مرحلهی تدوین بستههای کاری پروژه (اولین مرحله از روش انجام پروژه) مشخص میشود.
|
پیمانکار عمومی
|
پیمانکار چند گانه |
پیمانکار مسئولیت ساخت کل پروژه را بر عهده دارد. مدیریت ساخت بخشهای مختلف پروژه (زیر پروژهها) بر عهدهی پیمانکار عمومی است و کارفرما تنها با وی در ارتباط قراردادی است.
|
چندین پیمانکار، مسئولیت ساخت بخشهای مختلف پروژه (زیر پروژهها) را بر عهده دارند. مدیریت این پیمانکاران بر عهده کارفرماست.
در این روش امکان هم پوشانی زمانی بین طراحی و ساخت (ساخت سریع Fast Tracking) فراهم میشود. چراکه مرحله ساخت مربوط به بسته های کاری مختلف میتواند به تدریج و با آماده شدن مدارک طراحی مربوط آغاز شود. این در حالی است که مرحله طراحی سایر بستههای کاری هنوز در جریان است. |
قیمت مقطوع |
بهای واحد |
در این روش، مبلغی مشخص بابت کار به پیمانکار پرداخت میشود. این مبلغ میتواند مشمول تعدیل اقتصادی شود و یا بدون تعدیل و ثابت باشد. این مبلغ موارد تغییر در محدوده و مشخصات کار را شامل نمیشود.
در صورتی که احتمال بروز تغییرات در دورهی ساخت پایین باشد (مشخصات و احجام کار به روشنی و دقت تعیین شده باشند و احتمال تغییرات در نیازهای کارفرما یا عدم قطعیت در شرایط فیزیکی محل اجرای پروژه پایین باشد) میتوان از این روش استفاده کرد.
|
در صورتی که احجام کار پیش از مرحله ی ساخت با دقت بالا قابل بر آورده نباشد یا احتمال بروز تغییراتی در طول مرحله ساخت وجود داشته باشد یا عدم قطعیت شرایط فیزیکی محل اجرای پروژه بالا باشد، میتوان از این روش استفاده کرد. بهای واحد اقلام کارها میتوانند مشمول تعدیل اقتصادی شوند. |
روش واگذاری |
مناقصه یک مرحلهای (ارزیابی پیشنهاد مبتنی بر قیمت)
مناقصه دو مرحلهای (ارزیابی کیفی + ارزیابی پیشنهاد مبتنی بر قیمت)
مذاکره (در موارد بسیار خاص و در چارچوبهای مشخص شده در قانون برگزاری مناقصات) |
پیش نیازها |
– |
کاربرد |
به طور معمول، محدودیتی برای استفاده از روش متعارف در پروژهها وجود ندارد و در هر نوع پروژه و با هر اندازهای میتوان از این روش استفاده کرد. با این وجود استفاده از روش متعارف در شرایط زیر میتواند مناسبتر باشد.
زمانی که کارفرما تمایل داشته باشد پیش از متعهد شدن نسبت به سرمایه گذاری مرحله ساخت، وضعیت طراحی پروژه به طور کامل و دقیق مشخص شود و خود نیز به صورت فعال و مستقیم در جریان فرایند طراحی قرار گرفته و مشارکت داشته باشد و خود مرزهای مشترک بین طراحی و ساخت را مدیریت کند.
زمانی که شرایط زمین شناسی، ژئوتکنیک، هیدرولوژی و زیست محیطی محل اجرای پروژه به گونهای است که عدم قطعیت بالاست و امکان پیش بینی و بر آورد دقیق شرایط محل اجرای پروژه، پیش از تکمیل مطالعات تفصیلی (یا حتی پس از تکمیل شدن مطالعات تفصیلی) وجود ندارد.
زمانی که طراحی پروژه میتواند به گونهای مناسبی بدون نیاز به دانش اجرایی پیمانکاران و سازندکان انجام شود. (مانند زمانی که طراح خود به اندازه کافی دانش ساخت داشته باشد).
نوع پروژه منحصر به فرد است و تجربهی آن تنها در نزد کارفرما قرار دارد و در مواقعی که کارفرما به راحتی میتواند از طراحیهای موجود بهره برده و استفاده کند. |
مدراک مورد نیاز |
کارفرما- مشاور |
کارفرما- پیمانکار |
مدارک انتخاب مشاور
- مدارک استعلام ارزیابی کیفی
- مدارک درخواست پیشنهاد
|
مدارک مناقصه – روش متعارف
- مدارک استعلام ارزیابی کیفی
- مدراک درخواست پیشنهاد
|
مدارک قرارداد مشاور |
مدارک پیمان – روش متعارف |