سنگ در کارهای بنایی
سنگ مصرفی در کارهای بنایی از هر گونه كه باشد بايد تميز، محكم، بادوام، متجانس و بدون رگه بوده و عاری از مواد آلی باشد. سنگ بايد از معدن سنگ و از بهترين برش‌ها به دست آمده باشد. سنگ مورد مصرف بايستی دور از حد فاصل دورگه معدن استخراج شده و از حيث تركيب، طبيعی و يكنواخت و بدون شكاف و رگه‌های خارجی و يا خاكی باشد. سنگ‌های سست، متخلخل، مطبق و غير مقاوم در برابر يخ زدن يا سنگ‌های خارج از اندازه‌های قيد شده در مشخصات نبايستی به مصرف برسند.
آجر در کارهای بنایی
آجر مورد مصرف در بنا از نوع توپر و يا مجوف است كه در هر مورد نوع آجر بايد در دفترچه مشخصات فنی خصوصی قيد شود. آجر مصرفی بايد محكم، با دوام و دارای شكل هندسی منظم و مقاوم در مقابل يخبندان بوده و ترد و ترك دار نباشد. آجر بايد دارای تركيب يكنواخت و عاری از دانه‌های آهكی و گچی باشد. در صورت ضربه دو آجر به يكديگر، صدای حاصله بايد طنين زنگ داشته باشد. مصرف آجرهايی كه بر اثر نفوذ آب تركيده و يا آلوئك زده يا خرد و از تركيب خارج شده باشند، مجاز نخواهد بود. مصرف آجرهای قرمز و سياه رنگ كه كاملاً پخته نباشد مجاز نيست. آجرهايی كه در بنا به كار برده می‌شوند بايد از بين منظم‌ترين آجرها و با كمترين خلل و فرج انتخاب شوند. در صورتی كه آجر مجوف به كار برده شود، مساحت مقطع خالص، كه بار تحمل می‌نمايد بايد حداقل برابر ٧٥ درصد مساحت مقطع كل بوده و محيط هيچ سوراخی نبايد كمتر از ١٩ ميليمتر از زير آجر فاصله داشته باشد.
بلوك سيمانی در کارهای بنایی
بلوكهای سيمانی بايد به شكل مكعب مستطيل و كاملاً سالم و بدون عيب بوده و سطح آن طوری باشد كه در صورت اندودكاری چسبندگی كافی با اندود ایجاد نمايد. ابعاد بلوك سيمانی بايد مطابق يكی از اندازه‌های ۱۹×۳۰×۳۹ یا ۱۹×۲۰×۳۹ یا ۱۹×۱۰×۳۹ كه به ترتيب به بلوكهای ۱۰،۲۰،۳۰ سانتیمتری معروف‌اند باشد ضخامت جداره‌های داخلی و خارجی در بلوكهای ۳۰ و ٢٠ سانتيمتری نبايد كمتر از ٤ سانتيمتر و در بلوكهای ١٠ سانتيمتری كمتر از ٣ سانتيمتر باشد.
ماسه مصرفی در کارهای بنایی
ماسه مورد استفاده در ملات از ماسه شسته طبيعی يا ماسه شكسته به دست می‌آيد. ماسه مصرفی بايد تميز و عاری از هرگونه مواد آلی و رس باشد. جنس ماسه بايستی از سنگ‌های خوب نظير گرانيت و سيليس و نظاير آن باشد.
ملات مورد مصرف در كارهای بنايی
ملات مورد مصرف در كارهای بنايی از اختلاط نسبت‌های معين ماسه، سيمان پرتلند و آب به دست می‌آید. ملات ماسه سيمان بايد با مخلوط كنند‌ه‌های مكانيكی ساخته شود. در صورت ضرورت و با تأييد دستگاه نظارت می‌توان ملات را با دست نيز تهيه نمود. در اين صورت بايد ماسه و سيمان را در داخل كلاف‌های چوبی ريخت و به طور خشك كاملاً مخلوط نمود تا يكرنگ به نظر آيد و سپس به تدريج آب به آن اضافه نمود و مخلوط را به هم آميخت.
در فاصله يك ساعت، از زمان اضافه نمودن آب به مخلوط ماسه و سيمان، تمام ملات ساخته شده بايد به مصرف برسد. از ساختن ملاتی كه نتوان آن را در فاصله يك ساعت به مصرف رساند بايد جدًا خودداری نمود. در صورت گرفتن ملات قبل از مصرف، اضافه نمودن مجدد آب به ملات و مصرف آن در
كارهای بنايی به هيچ وجه مجاز نخواهد بود.
ملات حرامزاده
در صورتی كه سيمان و آهك تواماً در ساخت ملات به كار برده شود، ملات حاصله ملات حرامزاده يا باتارد ناميده میشود. ملات حرامزاده معمولاً از يك متر مكعب ماسه، ٣٠٠ كيلوگرم گرد آهك و ١٠٠كيلوگرم سيمان كه با هم كاملاً مخلوط شده، تشكيل میشود.
کارهای بنايی با سنگ
به منظور تقليل درزهای ساختمانی قبل از اجرای عمليات، تمام مصالح و تجهيزات مورد لزوم بايد به پای كار حمل شود تا اجرای عمليات به طور يكنواخت پيش رفته و وقفه‌ای در آن حاصل نشود. از آنجايی كه بنای ساخته شده با مصالح بنايی از خاصيت ارتجاعی برخوردار نیست و نمی‌تواند خود را با نشست‌های موضعی پي انطباق دهد، پی سازی بايد محكم بوده و اين استحكام در تمام سطح يكنواخت باشد. در صورت لزوم می‌توان با ريختن يك قشر بتن ضعيف، يكنواختی پی را تأمين نمود. مشخصات فني عمومي بتن ضعيف و نحوه اجراي آن در نشریه شماره ۱۰۱ شرح داده شده است.
انجام هرگونه کارهای بنايی با سنگ در مواقعی كه برودت هوای محل كار و يا درجه حرارت مصالح مصرفی از ٥ درجه سانتيگراد كمتر است مجاز نیست. مگر اينكه وسايل كافی برای گرم نگه داشتن محل يا مصالح مصرفی پيش بينی شده تا درجه حرارت از مقدار مشخص شده بالا كمتر نشود. سنگچينی بايد كاملاً منطبق بر ترازها و ابعاد مندرج در نقشه‌های اجرايی بوده و روش كارگذاری، قفل و بست و ضخامت لايه ملات در بندهای افقی و قائم نيز بايد بر اساس نقشه‌ها و مشخصات باشد.
هنگام اجرای عمليات، نبايد سنگ بر روی ابنيه در حال ساختمان پرتاب يا كشيده شود، بلكه بايد با دقت در محل مربوطه نصب شود، تا سنگ‌های كار گذاشته شده جابه‌جا نشود. سنگچينی بايد به طور يكنواخت انجام شود به نحوی كه در هر زمان هيچ قسمت بنا بيش از يك رج از قسمت‌های ديگر آن بالاتر نباشد.
انواع سنگ
قطعات سنگ، بر حسب مورد مصرف و نقش آنها در استحكام بنا، به اشكال و ابعادی تهيه می‌شوند كه نوع و نام آنها به شرح ذيل است.
- سنگ كله
- سنگ راسته
- سنگ دو كله و يا سرتاسری
- سنگ پشت كار
- سنگ توكار
- سنگ نبشی
انواع کارهای بنايی با سنگ
کارهای بنايی با سنگ بر حسب نماسازی آنها به پنج گروه به شرح زير طبقه‌بندی میشود.
- بنايی با سنگ قواره و نماسازی غيرمنظم.
- بنايی با سنگ قوار‌ه‌ای بادبر و نماسازی منظم.
- بنايی با سنگ قوار‌ه‌ای سرتراش و نماسازی منظم.
- بنايی با سنگ قوار‌ه‌ای نيم تراش و نماسازی منظم.
- بنايی با سنگ قوار‌ه‌ای تمام تراش.
کارهای بنايی با سنگ قواره غير منظم
در اين نوع بنايی، سنگ‌ها بعد از شكستن گوشه‌های تيز آنها، بدون تيشه داری، به مصرف می‌رسند، مشروط بر اينكه اشكال و ابعاد آنها با اشكال و ابعاد قيد شده مطابقت داشته باشد . سنگ‌های مصرفی بايد سخت، با دوام و بدون رگه بوده و در مقابل يخبندان مقاومت كافی داشته و دارای هيچ نوع مواد خاكی و ناخالصی نباشد.
حداقل ارتفاع سنگ قواره در نما ١٥ سانتيمتر است. ارتفاع سنگ‌ها در نما نبايد از عرض و ريشه آن بيشتر باشد. حداقل طول ريشه سنگ‌ها، برای سنگ‌های كله ٤٠ سانتيمتر، برای سنگ‌های راسته برابر ارتفاع سنگ و برای سنگ‌های دو كله يا سرتاسری، در صورتی كه عرض بنا كافی باشد، ٥٠ سانتيمتر است. سنگ‌های قوار‌ه‌ای كه در نمای ساختمان به مصرف می‌رسد بايد كاملاً ريشه‌دار بوده و به ازای هر متر مربع نما، يك سنگ سرتاسری بايد به كار رود.
سنگ‌ها بايد طوری كارگذارده شوند كه بند عمودی رگ‌های متوالی در يك امتداد قرار نگيرند. سنگ‌های نبشی بايد به طور كله و راسته متوالیاً روی هم در گوشه بنا قرار گيرند. در بنايی با قواره غير منظم، كف هر قطعه سنگ بايد به شكل افقی و طرفين قطعه تقريباً قائم باشد و دقت شود كه تمامی سنگ‌ها تقريباً به وضعی كه در معدن قرار داشته‌اند روی يكديگر قرار گيرند.
کارهای بنايی با سنگ بادبر و نماسازی منظم
در اين نوع بنايی، سنگ‌ها در رديف‌های افقی بر روی هم قرار گرفته و در نما دارای درزهای افقی و قائم هستند. سنگی كه در نما به كار برده میشود بايد به وسيله چكش‌های بزرگ نوك تيز با ابعاد تقريباً مربع مستطيل در آمده و سطحی كه در نما قرار می‌گيرد بايد به طور ناهموار با چكش، تيشه داری شده كه اصطلاحاً بادبر ناميده میشود.
سنگ‌های نما با سنگ‌های پشت و توی كار بايد قفل و بست شود. اين قفل و بست با به كار بردن سنگ‌های كله، راسته و دو كله يا سر تاسری تأمين میشود. سنگ‌هايی كه در گوشه‌های بنا به كار برده می‌شوند بايد كاملاً در دو سطح، تيشه‌داری شده و به طور كله و راسته متوالياً در گوشه بنا روی يكديگر قرار گيرند.
كارهای بنايی با سنگ بادبر بايد با رديف‌های افقی و با ارتفاع مساوی در يك رديف و يا ممكن است با ارتفاع مساوی در تمام رديف انجام شود. نما و پشت كار در هر رديف بايد توأماً در يك سطح ساخته شوند. بنابراين ارتفاعات سنگ‌های مصرفی در نما و پشت كار در هر رديف بايد برابر و هم سطح باشند.
کارهای بنايی با سنگ قوار‌ه‌ای سرتراش و نماسازی منظم
در اين نوع بنايی، سنگ‌ها طبق اندازه و ابعاد مندرج در نقشه‌های اجرايی تقريباً به شكل مكعب مستطيل تهيه می‌شوند. قسمتی از سطوح جانبی هر قطعه كه توی كار قرار می‌گيرد با چكش تراش داده میشود. حداقل عمق اين تراش بايد در سطوح فوقانی و تحتانی ١٥ سانتيمتر و در سطوح طرفين ٨ سانتيمتر باشد.
کارهای بنايی با سنگ نيم تراش
در اين نوع بنايی سنگ‌ها در تمام نما تراشيده شده و برگشت گونيا در ريشه سنگ بايد حداقل ١٥ سانتيمتر باشد. برآمدگی نمای سنگ نبايد از ١٠ ميليمتر تجاوز نمايد. اين سنگ‌ها دارای قلم درز به عرض ٢ سانتيمتر خواهد بود. ضخامت درزهای سنگ‌ها در نما نبايد از ١٢ ميليمتر تجاوز كند.
بنايی با سنگ نيم تراش با رديف‌های افقی و ارتفاعات مساوی انجام میشود. اختلاف ارتفاع بين دو رديف نبايد از ٢ سانتيمتر تجاوز نمايد. درزهای عمودی در نما يك د ر ميان طوری بايد تعبيه شوند كه فاصله دو درز قائم در دو رديف متوالی از يك سوم طول سنگ كمتر نباشد.
کارهای بنايی با سنگ قوار‌ه‌ای تمام تراش
در اين نوع بنايی، كه اكثراً در قوس‌ها، ورودی تونل‌ها، گالري‌ها، در‌ه‌ها، بالای آبروها و پل‌ها انجام میشود، سنگ‌ها از بهترين طبقه معدن تهيه شده و بايد يكنواخت و عاری از هر گونه عيب و نقص و منفذ باشد. در اين نوع بنايی، تمامی سطوح هر قطعه سنگ بايد با قلم حجاری و صاف و تيشه داری شود. اطراف سنگ‌ها مسطح و بدون اعوجاج تهيه خواهد شد. سنگ‌های تمام تراش بايد طبق اندازه‌های مندرج در نقشه‌های اجرايی تراشيده شود. لبه سنگ‌ها بايد سخت و برنده بوده و در آنها آثار شكستگی و شكاف ديده نشود. خطوط مرئی و نبش سنگ‌ها نبايد لب پريده باشد.
طاق‌های سنگی
طاق‌های سنگی معمولاً به يكی از دو صورت زير ساخته میشود.
- طاق‌های با دور تمام (طاق‌هايی كه انتهای قوس طاق به حالت عمودی روی پایه‌ها قرار گرفته باشد)
- طاق‌های نيم خيز (طاق‌هايی كه پاطاق به حالت مايل و با شيب ١ به ٢ روی پايه قرار گرفته باشد). و در هر صورت ديواره‌های زير كتيبه (تمپان) امكان دارد پر و يا مشبك باشد.
بنايی طاق بايد به طور قرينه از پا طاق‌ها همزمان شروع شود. سنگ‌ها به طور منظم و ريشه آنها بايد در امتداد عمود بر انحنای طاق قرار گيرد. ناهموارdهای پشت طاق بايد طوری باشد كه شاپ يا تمپان خوب به پشت طاق بچسبد. اندود شاپ بعد از قالب برداری انجام خواهد شد.
اجرای بنايی طاق‌ها
بنايی طاق‌ها قطعه قطعه انجام میشود. مثلاً اگر طاقی به هشت قسمت تقريباً مساوی تقسيم و قسمت‌ها به ترتيب از ١ تا ٨ شماره گذاری شود. اجرای بنايی از قطعات ١ و ٨، محل پاطاق، شروع میشود و بعد قطعات ٤ و ٥، طرفين كليد، سپس قطعات وسطی ٢ و ٧ و بالاخره قطعات باقيمانده ٣ و ٦ انجام می‌گيرد و در خاتمه كليد طاق كار گذارده میشود.
ساختمان طاق بايد دقيقاً طبق نقشه‌های تفصيلی و به قسمی كه سنگ‌ها در پاطاق و نقاط معينه مجزا پياده شود انجام پذيرد. در صورتی كه حين اجرا، خطر سر خوردن قطعات سنگ روی قالب وجود داشته باشد، در اين صورت اين قطعات را بايد به وسيله پشت بندهايی، ثابت نمود. درزهای بندكشی را در پاطاق در نقاط مشخص قالب بايد پيش بينی نمود. در موقع بنايی طاق، درزهای توخالی را بايد با قراردادن گوه چوبی ثابت نمود تا بتوان بعد از اتمام طاق گوه‌های چوبی را از درزها در آور‌د و با ملات كاملاً پر نمود. در صورتی كه اين عمل خوب انجام شود، گوه‌ها به راحتی از درزها خارج خواهند شد.
بندكشی
تمام سطوح روكا‌ر بنا، اعم از قسمت‌های مرئی يا قسمت‌هايی كه در زير خاكريز قرار می‌گيرد، بايد بندكشی شود. بندكشی درزهای سنگ بايستی متناسب با رنگ سنگ باشد، در نماسازی كارهای بنايی عادی، بندكشی مخصوص انجام نمی‌شود. فقط درزها را با ملات پر نموده و صافكاری می‌نمايند.
عيار ملات بندكشی بايد از نوع ملاتی باشد كه در ساختمان بنايی سنگی به كار رفته ولی ماسه آن بايد ريزتر از ملات بنايی باشد، بندكشی حتی الامكان بايد سريع انجام شود. دست زدن به ملات بندكشی شده، به هنگامی كه ملات در حال گرفتن است، مجاز نخواهد بود.
کارهای بنايی با بلوك سيمانی
تمامی سطوح زيرين كه كارهای بنايی بر روی آن آغاز میشود بايد كاملاً تميز شده و قبل از شروع كار مرطوب شود. بلوك‌ها بايد قبل از نصب تميز شده و كاملاً در آب خيسانده شود و در حين اجرای عمليات مرطوب نگهداشته شود. ملات مصرفی بايد ملات ماسه سيمان بوده و كاملاً در سطح جامد بستر زيرين و همچنين روی جدارهای قائم بلوك پخش شود. ملات را نبايد بيش از اندازه لازم جلوتر از محل كار گذاشتن بلوك‌ها، پخش نمود تا قبل از قراردادن بلوكهای سيمانی، ملات سفت نشود. ملات سخت شده كه از روی داربست، كف يا از محل‌های ديگر برداشته شده باشد نبايد مورد استفاده قرار گيرد.
بلوك نصب شده نبايد پس از سخت شدن و يا حتی خودگيری اوليه ملات در جای خود حركت داده شودی. جايگزينی نهايی بلوك بايد در زمانی صورت گيرد كه ملات هنوز كاملاً شل است. بلوك چينی نيمه تمام بايد در حالتی قطع شود كه ايجاد قفل و بست با بلوك چينی بعدی ممكن باشد. قبل از آن كه بلوك چينی بعدی شروع شود بايد تمامی ملات اضافی سست برداشته شود و بندهای سطحی بايد كاملاً با آب خيس شوند.
کارهای بنايی با آجر
آجر مصرفی در بنا از نوع توپر و يا مجوف است. نوع توپر ممكن است فشاری و يا ماشينی باشد. نوع ملات مصرفی برای آجر فشاری باتارد و يا ماسه سيمان و برای آجر ماشينی منحصراً ماسه سيمان خواهد بود. در هر مورد، نوع آجر و ملات مصرفی بايد در دفترچه مشخصات فنی خصوصی قيد شود.
قبل از اجرای آجر چينی، در صورت لزوم آجرها بايد به مدت ٦٠ دقيقه در آب خيسانده شده و بلافاصله به كار رود. ريختن آب روی آجر مجاز نخواهد بود. آجر چينی بايد طبق اصول پيوند آجر و با توجه به درزها، بندها و قفل و بست به طور كله راسته انجام شود. در دو رگ متوالی، درزها نبايد مقابل هم قرار گيرند. حالت خميری ملات بايد طوری باشد كه آجر كاملاً روی ملایت بنشيندی. پخش ملات بايد به كمك شمشه ملات صورت گيرد. پس از كارگذاردن آجر بر روی ملات، بايد با چكش بنايی آجر را به حدی روی ملات كوبيد تا فاصله درزها مطابق مشخصات درآيد. درزهای عمودی آجرها قبل از چيدن رج بعدی بايد با ملات پر شود.
در قسمت‌های مختلف بنا، ارتفاع آجركاری نبايد بيش از يك متر از ساير قسمت‌ها تجاوز نمايد. در محل نبش‌ها يك در ميان بايد قفل و بست كامل ايجاد و به شكل لاريز (نه هشت و گير) اجرا نمود. در صورتي كه بنای آجری در مجاورت بنای بتونی يا سنگی قرار گيرد، اتصال آنها به يكديگر ضروری است. در هر متر ارتفاع، حداقل بايد يك قفل و بست بين اين دو نوع مصالح بنايی ايجاد شود.
نماهای بنايی با آجر فشاری بهتر است توپر بندكشی شود. نوع ملات و همچنين نوع بندكشی، اعم از توپر، توخالی يا برجسته، بايد در دفترچه مشخصات فنی خصوصی قيد شود.
