نشریه شماره ۱۰۱
به روز رسانی نشريات و استاندارهاي فني با توجه به فناوري‌هاي جديد و نوآوري‌هاي صنعتي در مقاطع زماني مختلف، امري ضروري و اجتناب ناپذير است. معاونت برنامه ريزي و نظارت راهبردي در راستاي وظايف و مسئوليت‌هاي قانوني و به منظور هماهنگي و همگامي با فناوري‌هاي جديد، تاكنون در دو نوبت اقدام به بازنگري و تجديد نظر در نشریه شماره ۱۰۱ با عنوان مشخصات فني عمومي راه کرده است.
نشریه شماره ۱۰۱ با عنوان ( مشخصات فني عمومي راه ) به منظور ايجاد هماهنگي و يكنواختي در طرح و اجراي پروژه‌هاي راهسازي كشور و همچنين رعايت اصول، روش‌ها و فنون اجرايي متناسب با امكانات موجود و سازگار با شرايط و مقتضيات اقليمي كشور، در سال ۱۳۶۴ توسط وزارت برنامه و بودجه وقت ابلاغ شد.
پيرو ابلاغ برخي از نشريات از جمله تجديد نظر اول آيين نامه روسازي آسفالتي راه‌هاي ايران (نشريه شماره ۲۳۴ ) از سال ۱۳۸۲ تاكنون، كار تجديد نظر دوم اين نشريه به منظور يكسان سازي ضوابط فني در نشريات ابلاغي معاونت در دستور كار قرار گرفت. همچنين به لحاظ استفاده گسترده از ژئوسنتتيك‌ها در كارهاي راه سازي، ضوابط فني اجرايي استفاده از اين مصالح در فصل بيست و دوم نشریه شماره ۱۰۱ اضافه شده است.
عملیات خاکی در نشریه شماره ۱۰۱
عملیات خاکی شامل کلیه کارهای لازم برای تمیز کردن بستر و حریم راه، خاکبرداری و خاکریزی خاک، سنگ یا سایر مصالح، در مسیر یا محدوده راه در منطقه عملیات طرح، طبق نقشه‌های اجرایی و برابر دستورات دستگاه نظارت است. عملیات پاک کردن و ریشه کنی بستر حریم راه شامل برداشتن و به دور ریختن هرگونه مواد و مصالح زائد، نباتات و اشجار، ساختمان و ابنیه و هرگونه مانعی در تمامی حریم راه، مسیر کانال‌ها و آبروها، محل احداث پل و ابنیه فنی و هر منطقه دیگری که در نقشه‌های اجرایی مشخص شده، است.
پاک کردن و ریشه کنی بستر و حریم راه باید قبل از هرگونه خاکبرداری یا خاکریزی شروع شده و پایان یابد. چنانچه در حریم راه، قنات یا چاه‌های آب دایر وجود داشته باشد، پیمانکار باید برای تغییر محل چاه آب و تغییر مسیر قنات، با در نظر گرفتن آنکه آب چاه یا قنات از بین نرود اقدام و برای چاه‌های خشک و قنات‌های متروکه راهکارهای مربوط را ارائه دهد.
خاکبرداری و خاکریزی
خاکبرداری، برداشت هرگونه مصالح و مواد خاکی، شنی و ماسه‌ای، قلوه سنگی، ریزشی و لغزشی، صرف نظر از جنس و کیفیت آنها از مسیر راه، به منظور تسطیح، شیب بندی و آماده کردن مسیر اصلی راه یا راه‌های ورودی، خروجی و جاده‌های ارتباطی است.
احداث خاکریز یا بالا آوردن بستر راه با خاک و سنگ حاصله از برش‌ها با مصالح قرضه موضعی، جانبی یا منتخب، آماده‌سازی بستر زمین طبیعی برای ریختن، پخش و کوبیدن مصالح بر روی آن و نیز خاکریزی پشت پی‌ها و شالوده‌ها، اطراف ابنیه فنی، پرکردن اطراف لوله‌ها، چاه‌ها، چاهک‌ها و گودال‌های موضعی مشمول عملیات خاکریزی است.
پی کنی ابنیه فنی در نشریه شماره ۱۰۱
- پی کنی ابنیه فنی شامل کندن محل پی پایه‌ها، دیوارها، زهکشی‌ها، با دست یا بیل مکانیکی یا وسایل مشابه طبق رقوم مندرج در نقشه‌های اجرایی و به دستور دستگاه نظارت است.
- پی کنی‌ها در سطوح قائم محدود به فضای پیرامون خارجی پی‌ها و در سطوح افقی محدود بین رقوم زیرین بستر پی و رقوم زمین طبیعی یا زمین تسطیح شده نهایی است.
- پی کنی بیش از ابعاد افقی و عمودی تعیین شده در نقشه‌ها نباید اجرا شود. در صورتی که قالب‌بندی یا سپرکوبی (پش تبند) برای اجرای پی اجتناب ناپذیر باشد، با توجه به ابعاد پی از هر طرف به طول و عرض آن طبق تشخیص دستگاه نظارت اضافه خواهد شد.
- پی کنی در زمین‌های ریزشی و یا پی‌کنی‌های عمیق که احتمال ریزش وجود دارد باید با استفاده از سطوح جانبی شیبدار یا چوب بست انجام گیرد. انتخاب هریک از این دو روش یا روش‌های قابل قبول دیگر منوط به تصویب دستگاه نظارت است.
بتن و بتن مسلح
عملیات مربوط به بتن و بتن مسلح شامل تهیه سیمان، مصالح سنگی، آب، مواد افزودنی، میلگردها، کلیه مصالح است. وسایل مورد نیاز برای تهیه، قالب بندی، ریختن، تراکم و به عمل آوردن بتن، طبق نقشه‌های اجرایی و مشخصات مشروحه در نشریه شماره ۱۰۱ است که بخش اول آیین نامه بتن ایران (آبا) مبانی و مرجع اصلی آن را تشکیل می‌دهد. هر نوع فولاد به صورت میلگرد یا سیم به عنوان آرماتور در بتن مسلح به کار می‌رود باید مطابق استانداردهای معتبر تولید شده و دارای برگ شناسایی کارخانه سازنده باشد.
جزئیات آرماتوربندی
کاربرد انواع مختلف فولاد در یک قطعه تحت شرایط زیر مجاز است.
- مشخصات مکانیکی متفاوت آنها در طراحی منظور شود.
- امکان اشتباه در مرحله اجرا وجود نداشته باشد.
استفاده از یک نوع فولاد برای میلگردهای طولی و نوع دیگر فولاد برای میلگردهای عرضی با رعایت مورد (الف) بلامانع است. آرماتورها باید قبل از بتن‌ریزی مطابق نقشه‌های اجرایی در جای خود قرار گیرند. طوری بسته و نگهداشته شوند که از جابه‌جایی آنها خارج از محدوده رواداری‌های داده شده جلوگیری شود.
برای به هم بستن آرماتورها و عناصر غیر سازه‌ای به آنها باید از مفتول‌ها یا اتصال دهنده‌ها و گیره‌های فولادی استفاده کرد. باید توجه داشت که انتهای برجسته سیم‌ها، اتصال دهنده‌ها و گیره‌ها در قشر بتن محافظ (بتن پوشش) واقع نشوند.
پوشش بتنی روی میلگردها برابر با حداقل فاصله بین رویه میلگردها، اعم از طولی یا عرضی، تا نزدیکترین سطح آزاد بتن است.
پایایی بتن
پایایی بتن ساخته شده با سیمان پرتلند به مقاومت آن در برابر عوامل جوی، حملات شیمیایی، سایش، فرسایش و فرایندهای تخریبی گفته می‌شود. بتن پایا در شرایط محیطی مورد نظر، شکل، کیفیت و قابلیت بهره‌برداری خود را حفظ می‌کند.
یخبندان‌های متناوب
یخ زدن و آب شدن‌های مکرر بتن در مناطق سردسیر باعث تخریب بتن می‌شود. این نوع خرابی در اثر مواد شیمیایی یخزدا شدت می‌یابد. در این موارد بتن باید با استفاده از مواد افزودنی حبابساز، سنگدانههای مناسب، نسبت آب به سیمان پایین و نفوذپذیری کم ساخته شود.
عوامل شیمیایی خورنده
استفاده از سیمان مناسب، نسبت‌های صحیح اختلاط و ساخت بتن کم تراوا مقاومت بتن را در برابر املاح و مواد مضر موجود در خاک و آب افزایش می‌دهد. بتن با کیفیت خوب در برابر اسیدهای ملایم مقاوم است. مقابله با اثر خورنده اسیدهای قوی مستلزم اتخاذ تدابیر ویژه حفاظتی است.
سایش و فرسایش
در بعضی موارد سطح بتن دچار فرسایش می‌شود، و این امر به ویژه در کف محوطه‌های صنعتی مشکلاتی را به وجود می‌آورد. در سازه‌های آبی دانه‌های شن و ماسه موجود در آب جاری ممکن است موجب فرسایش سطوح شود. استفاده از بتن مرغوب، و در موارد حادتر استفاده از سنگدانههای بسیار سخت می‌تواند موجب تامین پایایی مناسب برای مقابله با این عوامل شود.
خوردگی آرماتور
در اثر خوردگی آرماتور ممکن است پکیدن و قلوه کن شدن سطوح بتنی، روی دهد. این پدیده به ویژه در عرشه پل‌ها در مناطق سردسیر، در صورت استفاده از مواد شیمیایی یخزدا، و در سازه‌های بتنی در مناطق گرمسیر و مرطوب، می‌تواند مشکلاتی به بار آورد. در نظر گرفتن پوشش مناسب بتن روی آرماتور، ساخت بتن کم تراوا، استفاده از مواد افزودنی شیمیایی و معدنی مناسب و اتخاذ سایر تدابیر حفاظتی ویژه، پایایی بتن را تا حد زیادی افزایش می‌دهد. اتخاذ تدابیر حفاظتی جدی‌تر در شرایط بسیار مهاجم الزامی است.
فولاد ساختمانی (مشخصات مکانیکی مصالح پیچ، پرچ و گل میخ)
اتصال قطعات فولادی ساخته شده بعد از حمل به محل نصب، توسط پرچ یا پیچ صورت می‌گیرد. در اتصال قطعات سازه پل‌های فولادی بایستی از پیچ‌های پرمقاومت استفاده شود. استفاده از پیچ‌های معمولی در ساختمان سازی سبک، اعضای مهاربندها و اعضای درجه دوم و کلیه اعضایی که بار وارد بر آنها سبک و استاتیکی می‌باشند، مجاز است. از پیچ‌های معمولی به عنوان پیچ مونتاژ در اتصالاتی که وسایل اصلی اتصال آنها پیچ‌های پرمقاومت یا جوش است،می‌توان استفاده کرد.
جان پناه
جان پناه پل‌ها و سایر ابنیه طبق نقشه‌ها، مشخصات و دستورات دستگاه نظارت ساخته خواهد شد. قسمت‌های مختلف جان پناه که از انواع مختلف آهن آلات ساخته و سوار می‌شود باید خوب به یکدیگر جفت شود. دستک‌ها باید کاملاً عمودی بوده و نسبت به هم فاصله ثابت داشته و در یک سطح قرار گیرد.
آهن‌های افقی لبه‌های جان پناه باید کاملاً موازی و در یک خط مستقیم قرار گیرد. به طور کلی جان پناه باید یک شکل و یکنواخت و بدون عیب و نقص ساخته و نصب شود.
زهکشی و تخلیه آبها
زهکشی و تخلیه آب شامل احداث نهرها، آبروهای باز یا بسته، لوله گذاری‌های سطحی و زیرزمینی، مصرف زه‌های سنگی یا خرده سنگی، انحراف، تنظیم و کنترل جریان آب و رودخانه‌ها و اجرای سایر کارهای تکمیلی، طبق نقشه‌های اجرایی و دستورات دستگاه نظارت است. به طور کلی زهکشی و تخلیه آبها به دو طریق زیر انجام می‌شود.
تخلیه آب‌های سطحی
این عملیات شامل انتقال، هدایت و تخلیه آب‌های سطحی ناشی از بارندگی، از پوشش نهایی راه یا آب‌های آزاد جاری از زمین‌های بالادست و مرتفع پیرامون راه است. در این سیستم، آب‌های سطحی را باید به سرعت به خارج از جسم راه هدایت کرد، به طوری که آب فرصت ایستادگی نیابد و با نفوذ به لایه‌های زیرسازی و روسازی به شبکه آب‌های زیرزمینی نپیوندد. تخلیه آب‌های سطحی متعارفاً توسط شیب طولی و عرضی مناسب راه، همراه با احداث کانال‌های روباز تأمین می‌شود.
زهکشی آب‌های زیرزمینی
زهکشی عمیق آب‌های زیرزمینی شامل تخلیه آب‌های نفوذی به لایه‌های زیرسازی و روسازی راه است. سه منبع اصلی زیر، عامل عمده آن به شمار می‌روند.
- نزولات جوی.
- آب‌های زیرزمینی اعم از سطح ایستابی یا سطح آزاد آب جاری.
- آب‌های ناشی از حضور چشمه‌های فعال و سطوح تراوش، در زمین‌های بالادست، مجاور و زیرین بدنه راه.
مراحل عملیات تخلیه آب‌های سطحی
عملیات تخلیه آب‌های سطحی باید طبق برنامه آماده و به مورد اجرا گذاشته شود. مراقبت‌های مستمر و کافی برای انحراف جریان آب‌های ناشی از بارندگی، سیل، ذوب یخ و برف جهت حفاظت عملیات ساختمانی در حین اجرای کار و همچنین پس از پایان قطعی کارها به عمل آید.
برای آنکه تخلیه آبها رضایت بخش باشد، باید با شیب بندی و تسطیح، از تجمع آب باران یا آب‌های جاری در منطقه مورد عملیات جلوگیری به عمل آید. در اراضی شیبدار باید قبل از شروع عملیات خاکی ترتیب تخلیه و انحراف آبها به منظور پیشگیری از فرسایش، تخریب و آسیب دیدگی ابنیه فنی راه، خاکریزی‌ها و شیب شیروانی‌ها داده شود.
قیر در راهسازی
چسباننده‌های سیاه مصرفی در راهسازی، شامل مواد قیری و قطرانی، دارای این خاصیت اصلی است که دانه‌های سنگی را به یکدیگر چسبانده و به جسم یکپارچه تبدیل می‌کند. قیر جسمی است به رنگ سیاه که از شمار زیادی هیدروکربور ساخته شده است.
قیر خالص در دمای محیط، جامد یا نیمه جامد است و بر اثر حرارت روان می‌شود. قیر در روغن‌های معدنی و حلال‌هایی نظیر سولفیدکربن، تتراکلرید کربن و تریکلرید اتیلن حل می‌شود.
قطران نیز که رنگی سیاه ولی متمایل به قهوه‌ای دارد از تقطیر گازهای حاصل از حرارت دادن زغال سنگ، چوب و سنگ‌های شیستی به دست می‌آید. این ماده قطران خام نامیده می‌شود و از تصفیه آن قطران راهسازی حاصل می‌شود. قطران در ایران به میزان بسیار کم تولید می‌شود و استفاده از آن در کارهای راهسازی کشور معمول نیست.
انتخاب قیر مناسب
چون نفوذ قیر در سطح شنی راه بستگی به کند روانی آن بعد از پخش و در نتیجه به دمای هوا دارد، لذا انتخاب نوع و درجه قیر مناسب تابع متغیرهای زیر است که باید در نظر گرفته شود.
- دمای محیط
- رطوبت نسبی و باد
- درجه حرارت سطحی که قیرپاشی می‌شود.
- بافت سطحی بستر راه
- طول زمان عمل آمدن قیر
آسفالت‌های حفاظتی
آسفالت‌های حفاظتی نوعی از رویه‌سازی آسفالتی است که در سطح راه‌های شنی یا آسفالتی اجرا می‌شود. ضخامت این نوع رویه‌سازی، حداکثر ۲۵ میلیمتر است و لذا جزو لایه باربر روسازی راه محسوب نمی‌شود و عملکرد سازه‌ای ندارد. در آسفالت‌های حفاظتی از قیرهای محلول، قیرآبه‌ها یا قیرهای خالص با کندروانی کم استفاده می‌شود.
آسفالت‌های حفاظتی برای غیر قابل نفوذ کردن بستر راه، جلوگیری از گرد و غبار، افزایش تاب سایشی و لغزشی راه و بهسازی موقت رویه‌های موجود آسفالتی و بتنی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
این نوع رویه‌سازی به علت سرعت و سهولت اجرا و نیاز محدود به ماشین آلات و تجهیزات آسفالتی، در مقایسه با آسفالت گرم، بسیار مقرون به صرفه است. کاربرد انواع آسفالت‌های حفاظتی در صورت استفاده از قیرهای معمولی (بدون مواد افزودنی) به ترافیک سبک و متوسط محدود می‌شود و هر یک نیز به منظور خاصی اجرا می‌شود.
آسفالت گرم
در نشریه شماره ۱۰۱ آسفالت گرم، مخلوطی است از سنگدانههای شکسته و دانه‌بندی شده و فیلر که در کارخانه آسفالت حرارت داده شده و با قیر گرم در درجه حرارت‌های معین، مخلوط و به همان صورت گرم برای مصرف در راه، حمل، پخش و کوبیده می‌شود.
دوام زیاد، تولید یکنواخت، کنترل درجه حرارت و رطوبت مصالح و آماده شدن سریع برای عبور ترافیک، از مزایای آسفالت گرم است. بدون هیچگونه محدودیتی در راه‌ها، خیابان‌ها، فرودگاه‌ها، باراندازها، پایانه‌ها و پارکینگ‌ها مورد مصرف قرار می‌گیرد.
ژئوسنتیک‌ها در راهسازی
ژئوسنتتیک‌ها محصولات مسطحی از جنس پلیمر هستند که در پروژه‌های عمرانی به همراه مصالح خاکی، سنگی یا در بستر طبیعی به کار می‌روند. بسته به نوع ژئوسنتتیک، برای معرفی آن از چند مشخصه عمومی زیر استفاده می‌شود.
- عنوان ژئوسنتتیک (ژئوتکستایل، ژئوگرید، ژئوممبرین و …)
- نوع پلیمر تشکیل دهنده (به همراه عبارات توصیفی مانند سنگین، سبک و …)
- نوع اجزا (رشته‌ای، شیاری، پوششدار و …)
- روند تولید (بافته شده، نبافته سوزنی، نبافته حرارتی، نبافته شیمیایی، گره خورده، تافته و … )
- جرم واحد سطح یا ضخامت
ژئوسنتتیک‌ها عموماً دارای ۶ عملکرد اصلی فیلتراسیون ، زهکشی، جداسازی، تسلیح آب‌بند و حفاظت هستند. کاربرد ژئوسنتتیک‌ها بر اساس عملکرد اصلی یا اولیه آنها بیان می‌شود. در حالی‌که ژئوسنتتیک‌ها علاوه بر عملکرد اصلی، یک یا چند عملکرد ثانویه نیز دارند. عملکرد اولیه و ثانویه ژئوسنتتیک، به طور همزمان در طراحی و اجرا، باید مد نظر قرار گیرد. هنگام کاربرد ژئوسنتتیک‌ها در پروژه‌های راهسازی و در تمامی مراحل اعم از طراحی، تهیه مصالح، حمل، نصب و اجرا، باید معیارهای زیر معین بوده و موارد مربوط به آنها رعایت شود.
مشخصات عمومی
شامل نوع ژئوسنتتیک، نوع پلیمر مورد قبول، مشخصات مربوط به دوام محصول، روش حمل و انبار، توصیه‌های محافظت در برابر آثار زیانبار اشعه فرابنفش، نور مستقیم خورشید، گرد و غبار، رسوبات و سایر عواملی که می‌تواند بر عملکرد ژئوسنتتیک تاثیر بگذارد.
مشخصات فنی
شامل مشخصات ویژه و عملکردی محصول که برای طراحی مورد نیاز است.
درزها و همپوشانی‌ها
نحوه اتصال و همپوشانی قطعات مجاور طاقه‌ها که باید با توجه به شرایط محیطی، نوع مصالح، عملکرد و … ارائه شود.
نصب و اجرا
شامل نحوه آماده سازی بستر، نحوه نصب ژئوسنتتیک، مشخصات مصالح خاکی، ضخامت لایه‌های خاکی، نحوه اجرای خاکریزی، پرسنل و ماشین آلات اجرایی مورد نیاز و …است.
ترمیم
شامل نحوه ترمیم آسیب دیدگی‌های حین نصب و اجرا است.
تونل
حفاری تونل در نشریه شماره ۱۰۱ شامل تأمین نیروی انسانی، مصالح، تجهیزات و ماشین آلات، بارگیری و حمل مصالح حاصل از حفاری است. رفتارسنجی عملیات با ابزار دقیق جهت اندازه گیری تغییر شکل‌ها و تنش‌ها، رعایت مقررات ویژه، اتخاذ تدابیر و اقدامات ایمنی در حین اجرای کار انجام می‌گیرد. تأمین سیستم‌های تهویه، روشنایی، طراحی و اجرای سازه‌های تخلیه آب و زهکشی آب‌های نفوذی و زیرزمینی داخل، پایدارسازی،حفاظت تونل از طریق تهیه و نصب، قاب‌های پروفیل فولادی و اجرای بتن پاشی، بهسازی توده سنگ پیرامون تونل از طریق حفر چال‌های تزریق و چال‌های زهکشی و کاهش فشار، اجرای پوشش‌های ثابت دائمی و سایر عملیات تکمیلی بر اساس نقشه‌های اجرایی و دستورات دستگاه نظارت است.
دستورالعمل ایمنی و بهداشت حرفه‌ای در کارهای در راهسازی در نشریه شماره ۱۰۱
تجهیزات ایمنی و حفاظتی مناسب، فراهم کردن تسهیلات مورد نیاز برای سکونت، تهیه مواد غذایی، آب آشامیدنی سالم، وسایل و سرویس‌های بهداشتی، انتخاب وظایف شغلی متناسب با توانایی‌های جسمی و روانی کارگران و آموزش آنان در مورد خطرات ناشی از کار و روش‌های پیشگیری و حفاظت در برابر عوامل زیان آور محیط کار از روش‌های صحیح و ایمن برای اجرای عملیات پیمان، ایمنی و سلامتی کارکنان شاغل در کارهای راهسازی است. ایمنی و بهداشت حرفه‌ای در نشریه شماره ۱۰۱ ترکیبی از علوم پزشکی و مهندسی است که مسایل مربوط به ایمنی، بهداشت و درمان کارکنان را برای دستیابی به اهداف زیر بررسی می‌کند.
فهرست كلي مطالب نشریه شماره ۱۰۱
نشریه شماره ۱۰۱ در ۲۵ فصل شامل عمليات خاكي، پي كني ابنيه فني، بتن و بتن مسلح، كارهاي بنايي، شمع كوبي و شمع‌ريزي و سپركوبي، ضوابط قالب بندي، لوله‌ها و مجراهاي مدفون در بتن و درزهاي اجرايي، كنترل فرسايش خاك، قنات‌ها، كارهاي فلزي – جان پناه – عايق‌بندي و اندود، زهكشي و تخليه آبها، قشر زيراساس، اساس، قير در راهسازي، اندود نفوذي(پريم كت)، اندود سطحي (تك كت)، آسفالت‌هاي حفاظتي، آسفالت سرد، آسفالت ماكادم نفوذي، آسفالت گرم و بتن آسفالتي، رويه‌هاي شني و شانه رويه‌هاي آسفالتي و بتني، ژئوسنتتيك‌ها در راهسازي، تونل، دستورالعمل‌هاي ايمني و بهداشت حرفه‌ای در كارهاي راهسازي و استانداردهاي مشخصات و آزمايش‌ها منتشر شده است.
جستجوی نشریه‌ها و معیارهای فنی
