روش طرح و ساخت
هر گاه طراحی پروژه بر عهده پیمانکار قرار داده شود دو روش انجام تامین مالی پروژه با عناوین روش طرح و ساخت و مهندسی، تدارک، ساخت / کلید گردان شکل میگیرند. در این روشها طراحی جزو مسئولیتهای پیمانکار است و پیمانکار علاقمند خواهد بود که طراحی را از بابت هزینههای ساخت، اقتصادی نماید که میتواند موجب کاهش کیفیت شود. ضروری است کارفرما متخصصان فنی مناسب و کافی در اختیار داشته باشد تا مطمئن شود که خواستههایش به درستی در مدارک مناقصه بیان شده و در عمل به آنها دست یابد. اگر تخصصهای مورد نیاز در اختیار نباشد، مشکلاتی به ویژه در ارتباط با تغییرات در کار بروز خواهد کرد.
مشکلات روش طرح و ساخت
- تغییرات مورد نظر کارفرما پس از مبادله پیمان، تنها میتواند به صورت تغییر در الزامهایی که طراحی پیمانکار باید آنها را بر آورده کند باشد و نه به صورت دستور برای تغییر در طرح.
- هزینهها و سایر تبعات تغییرات باید پیش از اعمال آنها مورد موافقت قرار گیرد تا دعاوی به حداقل برسد.
- مراحل مختلف پروژه میتوانند هم پوشانی داشته باشد و در نتیجه انتظار رود که کل زمان پیش بینی شده برای انجام پروژه در روش طرح و ساخت کاهش یابد.
- ریسک طراحی و ریسک ساخت در زمان گزینش پیشنهاد، بر اساس میزان طراحی موجود بر عهده پیمانکار طرح و ساخت گذاشته میشود و مسئولیت کفایت و تمامیت طراحی و در نیتجه کل پروژه بر عهده وی است.
- روش طرح و ساخت نوعی از روش انجام پروژه است که در آن کار فرما با یک نهاد طراح – سازنده، پیمان منعقد میکند، تا خدمات طراحی و هم چنین ساخت را ارایه دهد.
در روش طرح و ساخت، کارفرما به طور درون سازمانی یا با استفاده از خدمات مشاور، مطالعات و طراحیهای اولیه پروژه را تا زمانی که خواستههای کارفرما به روشنی تعریف شود و مدارک مناقصه با دقت مناسبی تدوین شود، انجام میدهد. سپس با برگزاری مناقصه ،پیمانکار طرح و ساختی را برای انجام ادامهی طراحی و ساخت پروژه انتخاب میکند. در این روش پس از انتخاب پیمانکار طرح و ساخت، به طور معمول مهندس مشاوری از سوی کارفرما، وظیفه کنترل و تایید طراحیها و ساخت پروژه را بر عهده دارد. نوع قیمت گذاری در روش طرح و ساخت اغلب به صورت مقطوعی در نظر گرفته میشود.
ویژگیهای انواع روشهای طرح و ساخت
نوع روش |
مزایا |
معایب |
طرح و ساخت (ویژگیهای کلی) |
وجود نهاد یگانه مسئولیت، ریسک کارفرما را به حداقل میرساند. احتمال دستورهای تغییر را کاهش میدهد و تاخیرهای ساخت را کاهش میدهد.
سرعت انجام پروژه افزایش مییابد. این به دلیل امکان هم پوشانی زمانی طراحی و ساخت و نیز ادغام تیم طراحی با تیم پیمانکار، منجر به بهبود ارتباطات و در نتیجه افزایش سرعت انجام کارها میشود.
با توجه به حضر پیمانکار در دوره طراحی تفصیلی ، ساخت پذیری طراحی ا بیشتر مورد توجه قرار میگیرد.
زمینههای نوآوری در طراحی ، انتخاب مصالح و روشهای ساخت بهبود مییابد.
با توجه به آن که میزان خدمات اداری و مدیریتی کارفرما کاهش مییابد،کارفرما میتواند با منابع انسانی کمتری و به تبع آن منابع مالی کمتری، پروژه را مدیریت نماید.
مدارک مناقصه در مقایسه با روش متعارف دارای تفصیل و جزییات کمتری خواهد بود.
چرا که کارفرما خواستههای خود را به صورت عملکردی بیان میکند و جزییات روشهای دستیابی به آنها کمتر مورد توجه قرار میگیرد، هر چند که حساسیت این مدارک بیشتر است و در نتیجه مفاد آنها باید با دقت بیشتری تهیه شود.
شرکت کنندگان در مناقصه دارای انگیزهی لازم برای ارایه طرحهای گوناگون یا جزییات کار هستند و در نتیجه امکان دارد ارایه طرحهای مختلف موجب افزایش کیفیت یا کاهش هزینه برای کارفرما شود. |
خواستهها و تهیه مدارک کافی پیش از انتخاب طراح – سازنده نداشته باشد.
طراح به طور مستقیم نماینده کارفرما نیست و به وسیله طراح – سازنده به کار گرفته میشود. بدین ترتیب وفاداری مشاور به طراح – سازنده ممکن است. از وفاداری وی به کارفرما باشد و منافع کارفرما به طور شایستهای مورد توجه قرار نگیرد.
ممکن است اختلافهایی بین مشاور کارفرما و مشاور طراح سازنده بروز کند، به ویژه اگر کارفرما گسترهی خدمات و مسئولیتهای مشاور کارفرما را به خوبی روشن نکند.
طراح سازنده با توجه به مدارک و طراحهایی که تکمیل نیستند، نسبت به هزینهی پروژه متعهد نمیشود.
انعطاف پذیری کمتری برای اعمال تغییرات در خواستهها از جانب کارفرما وجود دارد.
ممکن است برخی استراتژی صرفه جویی در هزینه در درون تیم طرح و ساخت انتخاب شود که منجر به کاهش کیفیت پروژه بدون اطلاع کارفرما شود.
ممکن است مبلغ پیشنهادی مناقصه گران برای پوشش دادن ریسکهای بیشتر پیمانکار در این روشها در مقایسه با روش متعارف بالاتر باشد.
کارفرما ممکن است تخصص لازم را برای بیان خواسته ها و تهیه مدارک کافی پیش از انتخاب پیمانکار نداشته باشد.
هزینهی شرکت در مناقصه و تهیه پیشنهاد بالاست و انگیزه عمومی کمتری برای شرکت در مناقصه و رقابت مستقیم وجود دارد از این رو تعداد شرکت کنندگان در مناقصه به ویژه در پروژههای بزرگ محدود است.
به دلیل نیاز به بررسی بیشتر اسناد مناقصه و ارایه طراحی مقدماتی مورد نیاز زمان بیشتری برای ارایه پیشنهادهای مناقصه مورد نیاز است. |
روش کلید گردان یا مهندسی تدارک، ساخت |
کارفرما با نهاد مسئول یگانهای برای طراحی، تدارک و ساخت سر و کار خواهد داشت.
با توجه به حضور پیمانکار در دوره طراحی تفصیلی، ساخت پذیری طراحیها بیشتر مورد توجه قرار میگیرد.
مدارک مناقصه در مقایسه با روش متعارف دارای تفصیل و جزییات کمتری خواهد بود.
اقلامی از پروژه را که دارای زمان تامین طولانی است، میتوان هم زمان با طراحی تفصیلی و پیش از شروع مرحله ساخت سفارش داد. |
روش مهندسی، تدارک و ساختت به خوبی شناخته شده نیست و میتواند دارای پیچیدگیهای زیادی باشد.
هزینه تهیه پیشنهاد برای مناقصه گران بالاست.
زمان مورد نیاز برای بررسی اطلاعات، انجام بر آورد هزینهها، هماهنگی با تایمن کنندگان و ارایه پیشنهاد برای مناقصه گران طولانی است.
|
روش طراحی و ساخت |
ریسک پروژه در این حالت به وسیله سرمایه گذاران تحمل میشود.
طراحی بر اساس دوره عمر پروژه به صورت کامل و با مسئولیت بیشتری انجام میشود.
نگهداری پروژه به صورت یکپارچه و متصل به یکدیگر در نظر گرفته میشود و یک پیمان برای همه خدمات وجود دارد.
موضوعهای مربوط به نگهداری و بهرهبرداری را میتوان در طی فریند طراحی در نظر گرفت.
در صورت در نظر گرفتن تمهیدات لازم، هزینههای دوره عمر پروژه مناسبتر خواهد بود.
پروژههایی که تامین مالی آنها از منابع موجود قابل انجام نیست با این روش میتوانند انجام شوند.
تامین مالی میتواند به وسیله بخش خصوصی بدون هیچ ریسکی در آمدی انجام شود. |
ممکن است برخی استراتژی صرفه جویی در هزینه در درون تیم طرح و ساخت انتخاب شود که منجر به کاهش کیفیت پروژه بدون اطلاع کارفرما شود. در بسیاری از موارد، تمایل پیمانکار به صرفه جویی در هزینههای ساخت بر تمایل وی به صرفه جویی در هزینههای بلند مدت بیشتر است و لازم است که استاندارهایی به صورت کامل و مشخص برای کیفیت و عملکرد تعریف شود یا از روشهای انگیزشی نظیر DBO استفاده شود.
تصمیمهایی مربوط به سرمایه گذاری حاکم است.
پیچیدگیهای و ابهامها و ریسکهای موجود در این روش بیشتر از سایر روشهاست و نیاز به مدیریت هماهنگ و کار آمد و تجربه بالا در این زمینه دارد.
|
جمع بندی
خلاصه مطالب بیان شده در خصوص روش طرح و ساخت به صورت دسته بندی شده بیان شده است.
نهادهای حاضر در پروژه |
کارفرما – مشاور – طراح سازنده – مدیر طرح (اختیاری است). |
حوزه های حدمت و سطح یکپارچگی آنها |
کارفرما: تامین مالی – مطالعات توجیهی – طراحی پایه- نظارت و راهبری سازنده – بهره برداری و نگهداری
مشاور: مطالعات توجیهی – ساخت.
طراح سازنده: طراحی تفصیلی – ساخت |
ترتیب سازمانی |
ترتیب سازمانی نهاد طراح سازنده میتواند مطابق یکی از چهار حالت زیر باشد.
- یک شرکت پیمانکاری، خدمات ساخت را خود انجام میدهد و خدمات مهندسی و طراحی را به صورت دست دوم با استفاده از شرکتهای مشاور تامین می نمایدو ایمن ساختار را پیمانکار – رهبر مینامند.
- مجموعهای با هدف مشخص انجام کارهای طراحی و ساخت، به عنوان مثال مشارکت مدنی یا ثبتی از حداقل یک شرکت مشاور و حداقل یک شرکت پیمانکاری.
- نهادی که توانمندی طراحی و ساخت به طور توام در آن تجهیز شده باشد.
- یک شرکت مشاور، خود خدمات مهندسی را فراهم و خدمات ساخت را به صورت دست دوم از پیمانکاران جز فراهم میکند. این ساختار را مشاور – رهبر می نامند.
|
روش قیمت گذاری و پرداخت |
قیمت مقطوع |
بهای واحد (در موارد خاص) |
در این روش، مبلغی مشخص بابات کار به پیمانکار پرداخت میشود. به طور عموم این مبلغ بدون تعدیل و ثابت است. با این حال در شرایط ویژه میتواند مشمول تعدیل اقتصادی شود. ثابت بودن این مبلغ در موارد تغییر در محدود و خواسته های کارفرما را شامل نمیشود.
به طور معمول، قیمت گذاری در روش طرح و ساخت به صورت مقطوع است.
در صورتی که احتمال بروز تغییرات در دوره ساخت پایین باشد، میتوان از این روش استفاده کرد.
در مواردی که تامین مالی پروژه از منابع غیر دولتی ولی با تضمین دولتی است، تامین کنندگان مالی استفاده از روش قیمت مقطوع را ترجیح میدهند. |
در موارد استثنایی در روش طرح و ساخت، قیمت گذاری بر مبنای بهای واحد کارهاست.
این روش قیمت گذاری به صلاح کارفرما نیست، چون ممکن است موجب استفادهی غیر متناسب پیمانکار از ردیفهایی از کارها در طراحی شود که بهای واحد آن ردیفهای نامتعادل است. در صورتی که مقادیر بخشی از کارها پیش از مرحله ساخت با دقت بالا قابل برآورد نباشد یا احتمال بروز تغییراتی در طول مرحله ساخت در آن بخشها وجود داشته باشد به ناچار باید برای آن بخشها از این روش استفاده کرد. در شرایطی که احتمال نوسان غیر قابل پیش بینی قیمتها در طول مدت طراحی و ساخت زیاد باشد قیمت میتواند مشمول تعدیل اقتصادی نیز شود.
|
روش واگذاری |
مناقصه دو مرحلهای (ارزیابی کیفی – ارزیابی پیشنهاد مبتنی بر ترکیب پیشنهاد فنی و قیمت)
مذاکره (در موراد بسیار خاص و تحت چارچوبهای مشخص شده د رقانون برگزاری مناقصات)
|
پیش نیازها |
قابلیت بالای تعریف همه جانبه پروژه
توانایی کارفرما در تعریف و بیان دقیق خواستههای خود و نیز توانمندی در مدیریت پروژه.
پایین بودن میزان ناشناختگیهای محل اجرای پروژه.
در دسترس بودن توانمندی و ظرفیت لازم برای اجرای پروژه (وجود طراح – سازندگان با صلاحیت)
استاندارد بودن مشخصات فنی – الزامها و میعارهای طراحی و جزییات اجرایی طرح. |
کاربرد |
محدودیتی برای استفاده از این روش به لحاظ نوع پروژه وجود ندارد. ولی آنچه مسلم است استفاده از روش طرح و ساخت در پروژههایی که دارای موارد ناشناخته و عدم قطعیتهای زیاد هستند. نیاز به توجه خاص دارد و باید پس از آن که مطالعات پروژه تا حد قابل قبولی پیش رفت و میزان عدم قطعیتها تا سطح مورد قبول کاهش یافت، اقدام به کارگیری روش طرح و ساخت شود.
|
مدارک مورد نیاز |
کارفرما – مشاور |
کارفرما - طراح سازنده |
مدارک ماقصه انتخاب مشاور
مدارک استعلام ارزیابی کیفی
مدارک درخواست پیشنهاد |
مدارک مناقصه – روش طرح و ساخت
مدارک استعلام ارزیابی کیفی
مدارک درخواست پیشنهاد |
مدارک قرارداد مشاور |
مدارک پیمان – روش طرح و ساخت |
کلید گردان Turn Key
در روش دیگر طرح و ساخت که با نام روش مهندسی، تدارک، ساخت (EPC) یا کلید گردان Turn Key شناخته میشود کار فرما با یا بدون کمک مشاور محدوده کار، استانداردهای مورد نظر و سیمای کلی طرح و طرح مقدماتی را تحت عنوان خواستههای کارفرما همراه با دیگر مدارک مناقصه تهیه میکند. سپس با برگزاری مناقصه، ادامه طراحی و ساخت را بر عهده پیمانکار کلید گردان قرار میدهد. پیمانکار در این روش مسئولیت تمامی کارهای مهندسی، تدارک کالا و ساخت را تا تکمیل کامل تاسیسات و آماده بهره برداری شدن بر عهده دارد.
جمع بندی روش کلید گردان یا مهندسی، تدارک، ساخت – TurnKey/EPC
توضیح |
این روش در واقع همان روش طرح و ساخت است که در مواردی به کار میرود که از سویی کارفرما میخواهد مسئولیت بیشتری را به پیمانکار واگذار کند و از سویی حوزه خدمت تدارک اهمیت زیادی دارد. اهمیت بیشتر تدارک به طور عمومی ناشی از مقدار و نقش بیشتر تجهیزات و فرایند تولید محصول در پروژههای تولیدی و فرایندی است. |
نهادهای حاضر در پروژه |
کارفرما – مشاور – طراح سازنده (پیمانکار کلید گردان) – مدیر طرح اختیاری است. |
حوزههای خدمت و سطح یکپارچگی آنها |
کارفرما : تامین مالی – مطالعات توجیهی – نظارت و راهبری طراح سازنده – بهرهبرداری و نگهداری
طراح سازنده: طراحی پایه – طراحی تفصیلی- تدارک کالا و تجهیزات – ساخت |
ترتیب سازمانی |
ترکیب سازمانی نهاد طراحی سازنده میتواند مطابق یکی از چهار حالت زیر است.
- یک شرکت پیمانکاری، خدمات تدارک و ساخت را خود انجام داده و خدمات مهندسی و طراحی را به صورت دست دوم با استفاده از شرکتهای مشاور تامین مینماید. این ساختار را پیمانکار – رهبر مینامند.
- یک شرکت مهندسی مشاور، خدمات طراحی و تدارک را خود انجام داده و خدمات ساخت را به صورت دست دوم با استفاده از شرکتهای پیمانکاری تامین مینماید. این ساختار را مشاور – رهبر مینامند.
- مجموعهای با هدف مشخص انجام کارهای طراحی و ساخت، به عنوان مثال مشارکت مدنی یا ثبتی از حداقل یک شرکت مشاور و حداقل یک شرکت پیمانکاری.
- نهادی که توانمندی طراحی و ساخت به طور توام در آن تجهیز شده باشد.
|
روش قیمت گذاری |
قیمت مقطوع
|
با توجه به ویژگیها و خصوصیات این روش، مناسبترین روش قیمت گذاری همان روش قیمت مقطع است. |
روش واگذاری |
مناقصه دو مرحلهای (ارزیابی کیفی – ارزیابی مبتنی بر ترکیب پیشنهاد فنی و قیمت)
مذاکره |
پیش نیازها |
پروژه دارای قابلیت تعریف بالا باشد
موراد ناشناختگی و عدم قطعیتهای طبیعی در آن بالا نباشد.
طراح – سازندههای با تجربه و مورد اعتماد در دسترس باشد.
کارفرما تجربه و منابع لازم و کافی را برای مدیریت این نوع روش انجام داشته باشد. |
کاربرد |
استفاده از این روش به طور عموم برای پروژههایی مناسب است که طبیعت صنعتی و تولید داشته و برای فرایندهای تولید مجوز نیاز است و سهم تجهیزات در آنها زیاد باشد. برای پروژههایی که دارای عدم قطعیت و ناشناختگیهای طبیعی بالایی هستند، مناسب نیست. |
مدارک مورد نیاز |
کارفرما – مشاور |
کارفرما – پیمانکار |
مجموعه مدارک انتخاب مشاور
- مدارک استعلام ارزیابی کیفی
- مدارک درخواست پیشنهاد
|
مجموعه مدارک مناقصه انتخاب پیمانکار- روش کلید گردان
- مدارک استعلام ارزیابی کیفی
- مدارک درخواست پیشنهاد
|
مجموعه مدارک قرار داد مشاور |
مجموعه مدارک پیمان – روش متعارف |