شناسایی ادعاهای طرفین قراردادها
ادعا را میتوان وسیله اثبات مالکیت زمان، هزینه و تخفیف زیانها و خسارات دانست. در صورتی که یک ادعا بصورت دوستانه و از طریق مکاتبات و مذاکرات مستقیم قابل حل و فصل نباشد آنگاه یک ادعا به یک اختلاف تبدیل میشود که از طریق مراجع داوری یا قضایی باید حل و فصل شود. در سالهای اخیر با افزایش ادعاها و اختلافات، وقت زیادی از پرسنل کلیدی پروژهها صرفحل و فصل آنها میشود. بنابراین شناخت ادعاها و آگاهی از منابعی که پتانسیل ایجاد ادعاها و اختلافات را دارند میتواند به اجتناب از ادعاها و تبدیل آنها به اختلافات، کمک کند.
اهداف اصلی این مطالعه
- شناسایی عوامل موثر در ایجاد ادعاها
- تعیین اهمیت عوامل فوق با توجه به فراوانی رخداد آنها و تاثیری که برای ایجاد ادعا دارند.
- شناسایی انواع ادعاها در صنعت ساخت و بررسی موجه بودن یا موجه نبودن آنها از دید دست اندرکاران صنعت ساخت کشور با توجه به قراردادهای متعارف ساخت در کشور.
- تعیین اهمیت این ادعاها با توجه به فراوانی رخداد آنها و احتمالی که برای تبدیل شدن به اختلافات دارند.
ادعاهای تاخیر
در اثر رخ دادن تأخیر، تاریخ تکمیل کارها نیز به تأخیر خواهد افتاد. هدف این ادعا ایجاد یک تاریخ تکمیل جدید است. چرا که تاخیراتی با مسئولیت کارفرما رخ داده است. فایده افزایش زمان برای پیمانکار رهایی از خسارات تأخیر است.
ادعا به جهت تسریع در کارها
هدف از این ادعا، پوشش هزینهها برای فعالیتها و منابع مصرفی اضافه، اضافه کاریها و افزایش شیفتهای کاری و پاداشهای زمانی به فروشندگان یا پیمانکاران دست دوم است. از روشهای تسریع در عملیات میتوان، افزایش نیروی انسانی و تجهیزات، افزایش تعداد شیفتها یا اضافه کاری، استفاده از عوامل حرفهای در طراحیها و همپوشانی کردن فعالیتها را نام برد که همگی افزایش هزینهها و کاهش کارایی یا بهرهوری را در پی دارند.
ادعا برای قطع یا کاهش کارایی و بهرهوری
هدف از این ادعا، پوشش هزینهها و جبران تاخیرهای ناشی از کاهش در راندمان و بهرهوری است. زمانی که کارایی ماشین آلات، نیروهای انسانی و … به هر دلیل کاهش مییابد، برای رسیدن به نرخهای تولید اصلی، نفر – ساعت و دستگاه – ساعت اضافی باید استفاده شود و گرنه دچار
تاخیر خواهیم شد. باید توجه کرد که تأثیر شرایط جوی، آشنایی گروه با کار، اضافه کاریها و … نقش بسزایی در میزان نرخ تولید دارند. بطور خلاصه، اعمال کارفرما میتواند با ایجاد موارد زیر باعث کاهش در راندمان و بهره وری شود.
- تراکم و ازدحام در منطقه کار
- انحراف و اختلاف منابع
- اضافه کاری یا افزایش تعداد شیفتها
- روحیه کم
- خروج از ترتیب و توالی کارها
- توقف – شروع کار
- نقل و انتقال و دوباره مستقر کردن منابع
- اختلال و ممانعت
- تعلیق
- شیفت کارها به شرایط آب و هوایی نامناسب
- شرایط آب و هوایی سخت و شدید پیشبینی نشده
ادعا برای تغییر در دامنه کاری
هدف از این ادعا، اصلاح قیمتهای قرارداد است. این ادعا ممکن است ناشی از عواملی چون تغییر در کیفیت و مشخصات کارها، کارهای حذف شده، دامنۀ کاری جدید و … باشد و هزینه سرویسهای مهندسی، تدارکات، تجهیزات و مواد اولیه، ساخت، راه اندازی، حق العمل و … را در بر داشته باشد.
ادعا برای هزینههای تمدید مدت
زمانی که در پروژه تاخیر رخ میدهد و پروژه تمدید زمانی میشود، منابع موجود برای یک دوره زمانی طولانیتر از آن چیزی که بطور معقول پیش بینی شده بود بکار میروند، در حالی که مقدار پرداخت کلی کارفرما تغییری نکرده است. این ادعا هزینههای مرتبط با زمان که از تمدید زمان بوجود خواهند آمد را پوشش میدهد.
ادعاهای کارفرما در مقابل پیمانکار
ادعا برای کارهای ناقص و معیوب زمانی که کار یک پیمانکار با مشخصات و ویژگیها مطابقت نمیکند کارفرمای او، برای جبران خسارت مستحق است. عمدتاً کارفرماها، خواستار جبران و اصلاح کردن کارهای معیوب توسط پیمانکار هستند.
ادعا برای تاخیر
در تاخیرات پیمانکار، کارفرما برای دریافت خسارات ناشی از این تاخیرها مستحق است.
ادعای بهره و نرخ تنزیل
تاخیر در پرداختهای پیشرفت و سایر تعهدات مالی از جانب کارفرماها به فراوانی رخ میدهد و ادعا برای بهره و نرخ تنزیل خیلی اوقات یک عنصر اصلی از ادعاها را تشکیل میدهند.
تجزیه تحلیل و نتایج بدست آمده
کارفرماها و مشاوران بهتر است از تاخیر در تصمیم گیریها، بازبینیها و تصویبها در هر زمینهای مخصوصاً اسناد طراحی، مواد و مصالح نمونه، دستورهای تغییر و … اجتناب کنند.
منابع و تواناییهای پیمانکاران، صلاحیت آنها و زمان پیشنهادی برای اجرای کار در معیارهای واگذاری قرارداد مدنظر قرار گیرد و فقط به واگذاری بر حسب پیشنهاد کمترین قیمت تکیه نشود زیرا اگر قیمت قرارداد زیر هزینهها باشد، پیمانکار تلاش میکند تا زیان و ضررها را با ادعاها کاهش دهد و حتی ممکن است کیفیت کار را کاهش دهد.
در تهیه اسناد طراحی باید دقت بیشتری لحاظ شود و اشتباهات و کمبودها در این اسناد کاهش یابد زیرا آنها دلیل رایجی برای طراحیهای دوباره و تهیه نقشهها هستند و ممکن است زمان زیادی برای اصلاحات لازم صرف شود.
بهتر است کارفرما از مطالعه کامل پروژه به لحاظهای گوناگون، تکمیل طراحی و قابلیت اجرا اطمینان کامل حاصل نماید و بعد، مناقصه و ساخت پروژه را شروع کند. مطالعات امکان سنجی کم هزینهترین فعالیت و دارای بیشترین تاثیر بر هزینههای ساخت و بهره برداری است و پس از مطالعات امکان سنجی کمترین هزینه متعلق به طراحی است و پس از امکان سنجی بیشترین تاثیر را روی پروژه دارد. تاثیر طراحی در پروژه به مراتب بیشتر از زمان و هزینهای است که به آن صرف میشود.
قرارداد باید شامل تاریخهای تکمیل واقع بینانه و تحققگرای باشد.
کارفرما باید در مرحله برنامهریزی اولیه از کلیه نیازهای پروژهاش کاملاً مطمئن و آگاه شود و در مورد پروژه و شرایط قابل پیش بینی و مورد انتظار تحقیق و بررسی کاملی را انجام دهد تا بتواند تغییرات در مراحل بعد را به حداقل برساند. همچنین در صورت نیاز به تغییرات، آنها باید مهندسی ارزش شوند.
طرفین میتوانند با ایجاد یک جو همکاری و تعاون در پروژه از بسیاری از ادعاها جلوگیری کند.
بهتر است پتانسیل مشکلات در زودترین زمان ممکن شناسایی و حل و فصل شوند.
پیمانکار باید با توجه به پرداختهای کارفرما، منابع مالی و برنامه جریان نقدینگی خود را مدیریت نماید.
فقدان هماهنگی با فروشندگان و تدارک کنندگان از یک طرف و عدم پیش بینی صحیح مواد و مصالح و سایر تجهیزات مورد نیاز از طرف دیگر مشکلی است که باعث تأخیر در تدارک منابع مورد نیاز پروژه خواهد شد و مشکلات پروژه را همراه دارد.
اجتناب از ادعاها و اختلافات بهترین رویکرد برای همه طرفین یک قرارداد است. برای اجتناب از ادعاها و اختلافات ضروری است که همه ملاحظات در قالب قرارداد و روش قراردادی، قبل از اینکه پیشنهادات مناقصه از پیمانکار پذیرفته شود، دیده شود.
با درک و فهم مواد و برآمدهایی که غالباً موضوعی برای اختلافات و دعویهای قضایی بودهاند، میتوان مشخصات قراردادی را اصلاح کرد بطوری که ریسکهای مرتبط با این موارد بطور مناسبتری بین طرفین قرارداد توزیع شوند.
خساراتی که نحوه محاسبه و پرداخت آنها در قرارداد ذکر میشود، مثل خسارات تأخیر پیمانکار یا سایر خسارات، بهتر است با توجه به ماهیت پروژه در ابتدای قرارداد در مقادیری معقول پیش تعیین و توافق شوند که این امر، ادعاهای اضافه، اختلافات و نیاز به دعویهای قضایی را کاهش میدهد.
پیشنهاد میشود قرارداد متعارف ایران، مادهای در مورد مالکیت شناوری فعالیتها داشته باشد و تکلیف مالکیت آنرا روشن کند. چرا که شناوری فعالیتها در آنالیز تأخیرها و به نتیجه رساندن ادعاهای زمانی نقش مهمی دارد.
برآورد ناصحیح پروژهها، افزایش هزینهها، در نظر نگرفتن افزایش هزینهها ناشی از تورم در برآوردها و … کمبود اعتبارات را در پی خواهد داشت و علاوه بر مشکلات تعهدات مالی کارفرما بر منابع مالی دولت فشار میآورد و در پیشرفت سایر پروژهها هم اختلال ایجاد میکند.
اصلاح شرایط پیمان کشور با توجه به نقصها، تناقضات و بیعدالتیهایی که در آن مشهود است، میتواند با به حداقل رساندن تنش در روابط عوامل درگیر در پروژه، از رکود و کندی پیشرفت در انجام پروژههای عمرانی و مشکلات بعدی جلوگیری کند.
شرایط پیمان در کشور میتواند با توجه به اهمیتی که هر یک از عوامل و ادعاهای معرفی شده داشتهاند، در مورد آنها در متن خود توجه بیشتر، بیانی گویاتر و راهکاری مناسبتر داشته باشد.
