استاندارد عملکرد
رعایت اصول ایمنی مقدم بر انجام عملیات اجرایی در هر شغلی است. از آن جا که انجام عملیات نازک کاری معمولاً در ارتفاع بلندتر از قد انسان صورت می‌پذیرد، لذا استفاده از داربست گریز ناپذیر بوده و نیاز به معرفی انواع داربست‌ها و اصول ایمنی استفاده از آن‌ها در اینجا ضروری به نظر می‌رسد.
با استفاده از نقشه و مبحث ۴ مقررات ملی و نشریه ۵۵ اندودهای داخلی و خارجی را شناخته تا قادر به اجرای اندود گچ و خاک با رعایت شرایط زیست محیطی باشیم.
تعریف و هدف از اجرای داربست
کارگر تا زمانی که روی زمین ایستاده، می‌تواند تا ارتفاع محدودی کار کند و برای ادامۀ کار در قسمت‌های بالاتر، باید وسیله‌ای در زیر پای خود قرار دهد. بدیهی است هر چه ارتفاع بیشتر شود، وسیلۀ زیر پا هم باید بلندتر شود. این وسیله در کارهای ساختمانی داربست نام دارد. داربست، سازه‌ای است موقت كه در هنگام اجرای عملیات ساختمانی به منظور دسترسی به ارتفاع بنا، حفظ و نگهداری كارگران مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در گذشته برای اجرای ساختمان‌های بلند، با ریختن تدریجی خاک، زیر پای بنّا کف را کم کم بالا می‌بردند و ارتفاع مورد نیاز را تأمین می‌کردند. پس از احداث و انجام ساختمان، خاک ریخته شده را برمی‌داشتند تا به کف اوّلیه برسند. از یک طرف پر زحمت بودن این عمل و از طرفی نیاز روز افزون به ساختمان‌های بلند، انسان را وادار کرد تا از وسیله‌ای سبک و راحت برای این منظور استفاده کند. همراه با سبکی و راحتی، مسألۀ ایمنی، سرعت استفاده دربرپایی و جمع کردن داربست هم برای انسان مطرح بود تا بالاخره به داربست‌های امروزی دست یافت.
انواع داربست‌ها
داربست‌های کوتاه
در ساختمان‌های با ارتفاع کم و در قسمت‌های داخلی، از داربست‌های کوتاه و سبک استفاده میکنند. معمولاً در این مورد دو عدد بشکه و یک یا دو تخته زیر پا قرار می‌دهند. این کار اصولی و ایمن نیست به خصوص مواقعی که از بشکه به صورت خوابیده استفاده شود زیرا چرخش ناگهانی بشکه، احتمال سقوط کارگر را به دنبال خواهد داشت. استفاده از خرک به خاطر امنیت بیشتر به مراتب بهتر از بشکه است. خرک‌ها به خاطر امنیت بیشتر به مراتب بهتر از بشکه است. خرک‌ها را از چوب یا فلز می‌سازند.
سایر انواع داربست‌ها
- داربست‌های بلند فلزی
- داربست‌های مدولار
- داربست یا سکوی کار پیش آمده
ضوابط ایمنی در داربست‌ها
قطعات و اجزاء چوبی به کار برده شده در داربست باید بدون پوسیدگی، ترک خوردگی و سایر نواقصی باشد كه استحكام آن را به خطر اندازد. همچنین از رنگ كردن اجزاء چوبی داربست كه باعث پوشیده شدن عیوب و نواقص آن میشود، باید خودداری شود.
تخته‌های چوبی كه برای جایگاه داربست مورد استفاده قرار می‌گیرند، باید صاف، بدون هر گونه زائده و برجستگی و عاری از مواد چسبنده و لغزنده باشند. كلیۀ تخته‌ها باید دارای ضخامت یکسان بوده و حداقل دارای ۲۵ سانتی متر عرض و ۵ سانتی متر ضخامت باشند و طوری در كنار یکدیگر قرار داده و مهار بندی شوند كه به هیچ وجه جابه‌جا نشده و ابزار و مصالح از بین آن‌ها به پا یین سقوط ننماید. همچنین عرض جایگاه باید حداقل۵۰ سانتی متر و فاصلۀ تکیه گاه‌های تخته‌ها حداكثر ۲۵۰ سانتی متر باشد.
داربست باید در موارد زیر توسط شخص ذی صلاح مورد بازدید، كنترل و تأ یید قرار گیرد تا از پایداری، استحكام و ایمنی آن اطمینان حاصل شود.
- قبل از شروع به استفاده از آن.
- حداقل هفته‌ای كیبار در حین استفاده.
- پس از هرگونه تغ ییرات یا ایجاد وقفه در استفاده از آن.
از داربست نباید برای انبار کردن مصالح ساختمانی استفاده شود، مگر مصالحی كه برای كوتاه مدت و برای انجام كار فوری مورد نیاز باشد. در چنین حالتی نیز باید جهت تعادل داربست، بار روی جایگاه به طور كینواخت توزیع شود.
در پایان كار روزانه، باید كلیۀ مصالح و ابزار كار از روی جایگاه داربست تخلیه شود.
نصب چارچوب
قبل از اجرای اندود، معمولاً چارچوب‌های در و پنجره نصب میشوند.
چارچوب
قابی كه لولای در به آن متصل شده و روی آن باز و بسته میشود را چارچوب می‌نامند. این قاب باید از مقاومت كافی برخوردار بوده تا بتواند وزن در و ضربات ناشی از باز و بسته شدن آن را تحمل نماید.
قسمت‌های مختلف چارچوب
چارچوب از سه یا چهار قطعه به شرح ذیل تشکیل شده است.
وادار یا بائو
عبارت است از دو عضو قائم که لولا روی یکی از آن‌ها نصب میشود.
کلاهک
عضو افقی فوقانی چارچوب است.
آستانه یا پاسار
به عضو افقی تحتانی گفته میشود که در چارچوب‌های درهای ورودی، سرویس‌ها و آبریزگاه‌ها به کار می‌رود و وظیفۀ آن ایجاد حائل بین محیط‌های تمیز و آلوده و تر یا خشک است. گفتنی است که درهای داخلی ساختمان مانند اتاق خواب و موارد مشابه نباید آستانه داشته باشند زیرا اولاً درون و بیرون اتاق خواب شامل هیچ کدام از موارد تمیز یا آلوده و تر یا خشک نمی‌شود و ثانیاً آستانه، پاخور بوده و ایجاد مزاحمت می‌نماید. در این حالت برای این که چارچوب در زمان حمل و نقل پایداری خود را حفظ نموده و دچار پیچیدگی و اعوجاج نشود الزاماً باید از یک قطعه افقی در پایین چارچوب که وادارها را به هم متصل می‌کند، استفاده شود که این قطعه در کف سازی مدفون میشود.
انواع چارچوب‌های متداول از نظر جنس مصالح
چارچوب‌ها از نظر جنس مصالح شامل موارد زیر هستند.
- چوبی
- فولادی
- آلومینیومی
- UPVC
ویژگی‌های UPVC
- برای سلامت انسان زیان آور نیست.
- با دوام است زیرا با سایر مواد و مصالح ساختمانی ترکیب نمی‌شود و در برابر هوازدگی و تابش خورشید هم با دوام است.
- نسبت به سایر چارچوب‌های فلزی، عایق حرارتی بهتری بوده و حرارت و برودت را کمتر انتقال می‌دهد.
- در دندانپزشکی و بسیاری صنایع دیگر از جمله لوله سازی هم کاربرد دارد.
نصب چارچوب و کنترل آن
برای اینکه چارچوب‌ها نسبت به کف و سقف در یک تراز ارتفاعی قرار گیرند، ابتدا به وسیله شیلنگ تراز و یا تراز لیزری، یک خط تراز سرتاسری را روی تمام دیوارهایی که درها و پنجره‌ها در آن‌ها قرار می‌گیرند، ترسیم نموده و با توجه به تراز کف سازی و یا تراز سقف و فاصله‌ای که کلاهک چارچوب باید از کف تمام شده و یا از زیر سقف داشته باشد، محل دقیق نصب چارچوب، نسبت به خط تراز ترسیم شده، مشخص میشود، سپس جای شاخک‌های آن را در دیوار در آورده و چارچوب رادر محل خود قرار می‌دهند. در این حالت به وسیله شاقول یکی از وادارها را از دو جهت داخل چارچوب و نمای آن شاقول می‌نمایند و با استفاده از ملات گچ دستی و کلوخه‌های آجر آن را به صورت موقت نگه داشته و به وسیله ریسمانکاری که به صورت ضربدری از چهار گوشه چارچوب کشیده میشود، عدم پیچیدگی آن کنترل میشود. همان طور که گفته شد ریسمان‌ها در محل تقاطع نباید دچار شکستگی شده و یا از هم فاصله داشته باشند بلکه باید به صورت مماس بر هم قرار گرفته باشند در این حالت عملیات نصب، پایان یافته و باید چارچوب را در جای خود با استفاده ازملات گچ دستی تثبیت نمود.
اندود کاری
منظور از اندود، اجرای پوشش رویه دیوارهای ساختمان با انواع ملات‌های آبی و هوایی است. هدف از اندود کاری علاوه بر استحکام دیوارها، قابلیت بهره برداری، زیبایی و رعایت بهداشت در ساختمان است.
اندودها با توجه به محل اجرای آن‌ها با مصالح مختلف به دو دستۀ داخلی و خارجی تقسیم بندی میشوند. اندودهای داخلی مانند گچ و خاک، گچ و کاهگل، در قسمت‌هایی از ساختمان اجرا میشوند که دور از رطوبت باشند و در سایر قسمت‌های داخلی و خارجی ساختمان که رطوبت وجود داشته باشد، از انواع اندودهای سیمانی استفاده میشود. همچنین انواع اندودها خود به دو لایۀ آستر (زیره) و رویه تقسیم میشوند.
اجرای اندود گچ و خاک
اندود گچ وخاک جزو لایه آستر است و در اندودکاری داخلی ساختمان، طاق زنی و تیغه سازی مصرف میشود. هدف از اجرای اندود گچ و خاک این است که به یک سطح صاف و بدون خلل و فرج رسیده تا بتوان اندود رویه و سپس رنگ آمیزی روی آن را انجام داد.
فرآورده‌های گچی
از گچ، فرآورده‌های گوناگون جهت مصارف مختلف تولید میشود که برخی از آن‌ها به شرح زیر است.
بلوکهای گچی
بلو‌ك‌های گچی قطعات سبكی هستند كه از گچ ساختمانی، مواد افزودنی، مواد پركننده یا مواد متخلخل كننده یا بدون آن‌ها ساخته میشوند. این قطعات برای جداسازی (پارتیشن بندی) فضاهای داخلی ساختمان به کار می‌روند. مشخصات بلوکهای گچی به شرح ذیل است.
- بلو‌ك‌های گچی به شكل مكعب مستطیل با سطوح كاملاً صاف بوده و محل تماس این قطعات بر روی یکدیگر به صورت كام و زبانه یا ساده است.
- بلو‌ك‌های گچی در سه نوع متخلخل، نوع كی و نوع دو تولید میشوند كه اختلاف آن‌ها در وزن مخصوص است.
- مواد پركننده و افزودنی مصرفی در ساخت بلو‌ك‌های گچی نباید معایبی در کیفیت بلو‌ك‌ها مانند شكفته شدن یا شوره زدن ایجاد نماید.
- ویژگی انواع بلو‌ك‌های گچی، باید مطابق با ویژگی‌های ارائه شده در استاندارد ملی ایران شماره ۲۷۸۶ باشد.
ورق‌های گچی (گچ برگ)
ورق‌های گچی در انواع گوناگون ابعاد هندسی، نوع لبه، وزن، پایداری در برابر رطوبت، فشار و همچنین استحكام مختلف تولید میشوند و برای مصارف نازک کاری و همچنین پارتیشن بندی، به صورت پیش ساخته از آن‌ها استفاده میشود. این ورق‌ها در ابعاد و ضخامت‌های مختلف تولید شده كه دو طرف آن می‌تواند با یك لایه كاغذ مخصوص پوشیده شده باشد. خاصیت کاغذ، بالابردن مقاومت صفحات در حمل و نقل و ایجاد زیرسازی مناسب برای کاغذ دیواری، رنگ و غیره است.
قطعات پیش ساخته گچی جهت سقف كاذب
این قطعات از مخلوط گچ، آب و مقدار بسیار كمی الیاف شیشه و افزودنی‌های دیگر تولید میشود. قطعات سقفی اغلب برای تزئین یا به عنوان مصالح صداگیر در پوشش سقف (روی زیرسازی مخصوص) به كار می‌روند.
انبار کردن و نگهداری گچ
گچ پخته شده را باید از اثر آب و رطوبت هوا حفظ کرد و مانند سیمان در ظروف مخصوص یا کیسه‌های آب بندی شده نگهداری نمود. مشخصات انواع گچ باید روی کیسه‌های آن‌ها نوشته شود.
خاک رس برای مصارف ساختمانی
خاک رس از ارزان ترین و فراوان ترین مواد چسباننده ساختمانی بوده و نوعی چسباننده هوایی به شمار می‌رود که به صورت فیزیکی، خشک و سفت میشود. خاک رس خالص، سفید رنگ است، ناخالصی‌ها، آن را رنگین میکنند.
خاک رس آب می‌مکد و متورم میشود و هنگام خشک شدن، جمع شده و ترک می‌خورد. دانه‌های خاک رس به شکل پولک‌هایی است که نازکی آن‌ها از یک هزارم میکرون تا ۲ میکرون است. خاک رس در تهیه شفته آهک، ملات‌های گل آهک، گچ و خاک، گل و کاهگل مصرف میشود. مصرف خاک رس در ملات گچ و خاک برای ارزان شدن و کندگیر کردن آن است. خاک رس پس از مکیدن آب، چسبناک، خمیری و شکل پذیر میشود. میزان مکش آب خاک رس به نوع دانه‌ها و ریزی آن‌ها بستگی دارد. ملات گل خالص (آب و خاک رس) تا هنگامی که خیس است، حفره‌ای ندارد و آب نمی‌تواند از آن عبور کند و از این رو برای آب بندی آبگیرها و استخرها و بام می‌توان از آن استفاده کرد.
کُرُم بندی
مقدمۀ اجرای اندود گچ و خاک، کرم بندی است که شامل قطعات ساخته شده از ملات گچ و خاک به شکل مکعب مستطیل و به ابعاد تقریبی ۱/۵×۵×۵ سانتی که در نقاط مختلف دیوار به عنوان سطح مبنای اندود کاری اجرا میشود، است. اندود گچ کاری نباید از ۳ قشر کمتر باشد، ضخامت حداقل آن ۲/۵ سانتی متر و شامل ۱/۵ سانتی متر قشر گچ و خاک، ۱سانتی متر اندود گچ و ۲ میلی متر گچ کشته پرداختی است.
شیوه ساخت ملات گچ و خاک
افزودن خاک رس به گچ به مقدار زیاد آن را کندگیر و ارزان می‌کند، معمولاً نسبت خاک رس به گچ از ۱به ۲ تا ۱ به ۱ تغییر می‌کند و این نسبت به کیفیت گچ بستگی دارد. یعنی هر چه گچ با کیفیت‌تر باشد می‌توان مقدار خاک را افزایش داد. برای تهیه این ملات، مخلوط گچ و خاک را به آهستگی در آب پاشیده و به هم می‌زنند.
اجرای کرم
با توجه به موارد فوق جهت اجرای کرم به فاصله حدود ۳۰ سانتی متر از سقف اولین کرم در ابتدای دیوار اجرا میشود و در راستای قائم این کرم نیز به فاصله حدود ۳۰ سانتی متراز کف کرم دوم اجرا و به وسیله شاقول کنترل میشود و در انتهای دیوار دو کرم بالا و پایین همانند کرم‌های ابتدایی اجرا میشود. سپس با استفاده از ریسمانکار، کرم‌های دیگری به فواصل حدود یک متر به صورت افقی بین کرم‌های ابتدا و انتهای دیوار در بالاو پایین اجرا میشود.
شمشه گیری
پس از اجرای کرم‌های سطح دیوار، با استفاده از شمشه و ملات گچ و خاک، به شمشه گیری بین کرم‌های بالا و پایین اقدام میشود. به این صورت که یک شمشه آلومینیومی بلند را روی کرم‌های بالا و پایین قرار داده و فاصله بین دیوار و شمشه را با ملات گچ و خاک پر می‌نمایند و پس از خود گیری ملات و سفت شدن آن، شمشه را جدا نموده و سایر کرم‌ها را به همین صورت شمشه گیری می‌نمایند.
پر کردن متن بین شمشه‌ها
منظور از متن، فاصلۀ بین شمشه‌های گچی است که در این مرحله باید توسط ملات گچ و خاک اندود شود، به این عمل پر کردن متن بین شمشه‌ها گفته میشود. عمل پر کردن متن بین شمشه‌ها به وسیلۀ ماله آسترکاری و در نهایت با شمشه‌ای به طول بزرگ‌تر از فاصله بین شمشه‌های گچی از پایین به بالا، صاف و مسطح میشود به طوریکه نقاط برجسته و تو خالی بین شمشه‌ها باقی نماند.
امروزه با پیشرفت تکنولوژی و استفاده از ماشین آلات، کارهای ساختمانی نیز با سرعت و دقت بیشتری انجام میشوند. به طور مثال استفاده از ماشین گچ پاش در پر کردن متن بین شمشه‌ها، سرعت عمل این کار را به صورت قابل توجهی افزایش می‌دهد.
نکات فنی اندودکاری
برای اینکه اندودکاری خوب و مناسب داشته باشیم رعایت نکات زیر الزامی است.
- اندود ضخیم در یک قشر اجرا نشود.
- قشر اندود به خصوص قشر رویه بر روی آستری که کاملاً سفت شده اجرا شود.
- نسبت بین مواد چسباننده و پرکننده به طور صحیح انتخاب شود.
- از مصرف دوباره ملات خودداری شود.
- برای جلوگیری از ترک‌هایی که در فصل مشترک دو نوع مصالح مختلف مانند دیوار آجری و ستون فلزی ایجاد میشوند، باید از تور سیمی استفاده شود.
- مرز بین اندود گچ با سایر مصالح از قبیل چارچوب‌ها، قرنیزها و … نیز باید از چفت استفاده شود. چفت شیاری است که اندود گچ را در لبه چارچوب‌ها و قرنیزها گود می‌کند تا در این نواحی ترک خوردگی و نمای نامناسب نازک کاری نمایان نشود.
رواداری‌ها
منظور از رواداری، میزان خطای مجاز در اجرای عملیات است. مقادیر آن‌ها در هر نوع عملیات اجرایی توسط آیین نامه‌ها و استانداردهای فنی مشخص میشود. رواداری همواری سطوح برای اندود با کیفیت عالی تا ۲ میلی متر، برای اندود با کیفیت خوب ۲ تا ۳ میلی متر و برای اندود با کیفیتی قابل قبول ۳ تا ۵ میلی متر است که به وسیله شمشه ۳ متری در جهات مختلف کنترل میشود. سطح نما باید فاقد موج، ناهمواری، ترک، لک و جداشدگی باشد. اجرای رویه‌های صیقلی که نور را منعکس کرده و ناهمواری را با شدت بیشتری آشکار می‌سازند، باید با دقت بیشتری توأم باشد.حداقل دوره مراقبت دوره مراقبت و فاصله زمانی بین اجرای قشرها بستگی به نوع ملات دارد. حداقل دوره مراقبت و نگهداری رطوبت برای هر قشر، ۲ روز است.
