ترک در ساختمان
ترک‌های ایجاد شده در ساختمان به دو دسته سازه‌ای و غیر سازه ای تقسیم میشوند. و معمولاً ترک‌های با عرض و عمق کم ترک‌های غیر سازه‌ایی هستند و از اهمیت زیادی به لحاظ تخریب ساختمان و خطرات جانی برخوردار نیستند ولی ترک‌هایی با عرض ۱/۵ تا ۲ میلیمتر و عمق ۱/۵ تا ۲ سانتیمتر ترک‌های سازه‌ایی هستند. که به لحاظ اهمیت می‌بایست مورد توجه قرار گیرد که بعضاً موجب تخریب و آسیب‌های جانی نیز میشوند.
در مواردی که ترک سازه‌ایی به وجود آمده است، آن عضو ترک خورده می‌بایست یا تخریب و از نو بازسازی شود یا اینکه در محل ترک به روش خاص دوخته شود.
موقعيت ترک
ترک‌های عميق
اين ترکها گاهی به طور دائمی به وجود می‌آيد و دليل آن نشست مرتب پی است که در اين صورت، بودن ساکنان در ساختمان خطرناک است.
ترک‌های ثابت
معمولاً پس از نشست پی، تحرک ساختمان کم می‌شود. اين پديده بر اثر قطع رطوبت و فشرده شدن سطح زير پيش می‌آيد. در نتيجه، شکست و افت ديوارها و اسکلت بنا نيز متوقف و حالت ترک ثابت می‌شود.
موی ترک‌های معمولی
اين ترکها در اثر افت‌های کوچک در اسکلت بنا و به واسطه نيروها و در مواردی به علت نوع مصالح اندود به وجود می‌آيند. رطوبت، انقباض و انبساط حاصله در مقابل خشک شدن سطوح مرطوب، باعث ايجاد ترک‌های مويی می‌شود.
انواع ترک در ساختمان
انواع ترک‌های ساختمان به لحاظ جهت به سه بخش افقی – عمودی – مورب دسته بندی میشوند.
ترک‌های افقی
ترک‌هایی که در راستای افق و در طول دیوار ایجاد می‌شود معمولاً به دو دلیل عمده بوجود می‌آیند.
- به هنگام اجرای دیوار، استاد کار می‌بایست دیوار را تا ارتفاع نیمه از تراز انتهایی اجرا نماید و پس از خشک شدن و گیرش دیوار در مرحله بعد آنرا تا تراز ارتفاعی نهایی برساند. این ناپیوستگی در اجرا موجب نشست گرد و غبار خاک بر روی محل ناپیوسته دیوار می‌شود. این گرد و غبار از جنس دانه‌های رس بوده که حالت چربی دارند و در صورتی که استادکار قبل از اجرای نیمه دوم دیوار محل ناپیوستگی را از گرد و غبار نشوید پس از اجرا احتمال وجود ترک افقی در محل ناپیوستگی بسیار محتمل است.
- در صورتی که دیوار در یک مرحله اجرا شود، طبق روش توضیح داده در بند یک نباشد، دیوار کمانش کرده و یا در اصطلاح دیوار شکم می‌دهد و موجب ایجاد ترک افقی در دیوار می‌شود.
ترک‌های عمودی
هنگامی که عمق یا عرض این ترکها زیاد یا در اعضای دیگر سازه همچون سقف، کف و … و یا اینکه در سنگ قرنیز ادامه داشته باشند به دلیل اینکه ترک سازه‌ایی هستند از اهمیت فراوانی برخوردار است.
علل ایجاد ترک‌های عمودی
- ترک‌های سازه‌ایی عمودی عمدتاً به دلیل نبود شناژ قايم یا کمبود آن و ایجاد فاصله زیاد بین شناژها ایجاد و در اصطلاح عامیانه گویند دیوار کمر می‌شکند.
- در صورتی که پی زیر دیوار حرکت کند ترک‌های عمودی ایجاد می‌نماید.
- در اثر اجرای نادرست هشتگیر در تقاطع دیوارها ترک‌های عمودی ایجاد می‌شود.
ترک‌های مورب
- ترک‌هایی که معمولاً زاویه ۴۵ درجه نسبت به راستای افق دارند، به ترک‌های مورب معروف هستند. این ترکها اغلب در اثر نشست دیوار ایجاد شده و نشانه شکسته شدن دیوار است. این نوع از ترک بسیار خطرناک است.
- جهت تعیین محل نشست دیوار، ابتدا راستای ترک را معین کرده عمود بر راستای ترک به سمت پایین طرف نشست کرده دیوار را مشخص می‌نمایید.
تعمير ترک‌های ساختمان
اساساً تعميرات ساختمان به منظور جلوگيری از به هدر رفتن منابع كه هزينه‌ی سنگينی را هم به ما تحميل می‌كند و از طرفی امنيت جانی و رفاهی ساكنان را هم به خطر می‌اندازد صورت می‌گيرد. عمده علّت اصلی خرابی بناها، نشست پی بر اثر عواملی همچون رطوبت و فشارهای وارده از طبقات، بی مقاومتی خاک و عملكردهای آن است. همچنين نوع مصالح مصرفی و اجرای غيرفنی، سبب نشست‌های پی می‌شود. در مجموع، بر اثر حركات زمين، اسكلت بنا حركت می‌كند و شكست‌های مختلف كه شامل ترك‌های عميق يا معمولی و در مواردی به شكل مويی است، نمايان می‌شود. در همه‌ی موارد، جهت تعمير و نگهداری بنا، پس از اطمينان كامل از اينكه نشست و يا حركت‌های كه موجب بروز ترک در ساختمان شده است تثبيت شده است، با لحاظ كردن نكات ايمنی، ترك‌ها را كاملاً باز می‌كنيم، اطراف آنها را عمق بيشتری می‌دهيم، سپس به منظور چسبندگی بيشتر مصالح بكار رفته با محل، محل ترك‌ها را جارو زده و مرطوب می‌كنيم. پس از آن، به منظور جلوگيری از ترک خوردگی دوباره اقدام به مصلح كردن ( توری گالوانيزه و آرماتورگذاری) محل ترك‌ها می‌كنيم.
تعمیر ترک‌های نیمه عمیق
بر اثر حركت پذيری سقف توفال كه از انقباض و انبساط رطوبت و حرارت حاصل میشوند. ترك‌هايی به وجود می‌آيد. اين ترکها را با نوک كاردک و ماله خالی می‌كنيم، سپس آماده كشی و پرداخت كشته و با پنبه زنی، ترکها را می‌گيريم و آماده نقاشی می‌كنيم.
تعمیر ترک‌های عمیق
اطراف ترک را با تيشه می‌تراشيم و سپس درز آن را كاملاً خالی می‌كنيم. به كار بردن گچ دستی و كف كش كردن، درون ترک را پر و سطح آنرا با گچ آماده صاف می‌كنيم. سپس با گچ كشته و پنبه آب، سطوح آنرا كاملاً پرداخت و آماده نقاشی می‌كنيم. به منظور جلو گيری از خطر كپ كردن، كشته كشی را در بعد وسيعی انجام می‌دهيم .در اين مواقع، بايد اصولی را به كار برد تا سطح ترک از اطراف به شكل پخ از گچ كاری و اندود برداشته شود تا عمق ترک در سطحی عريض پيوند شود. به اين عمل اصطلاحاً پرداخت كردن، كشته و هم سطح كردن با زمينه در گچ كاری قديمی می‌گويند.
تعمیر ترک در تقاطع دیوار
ديوارها بر اثر نداشتن پيوند با هشت گير ترک می‌خورند. در مواقعی نشست و شكست ديوارها، ترکها كاملاً باز و رويت میشوند. در بعضی موارد، اين ترکها بسيار عميق هستند، به طوری كه می‌توان دست را در درون آنها حركت داد. در اين حالت، چنين عمل می‌كنيم.
- سطح ترک را از دو طرف كاملاً با تيشه می‌تراشيم، و پس از جارو كردن، سطوح آن را كاملاً مرطوب می‌كنيم.
- چنانچه لازم باشد، كناره‌های ترک را با قلم و چكش چند سانتيمتر بازتر می‌كنيم تا نشست گچ با عمق بيشتری انجام شود.
- ملات گچ تيزون را شلاقی در درون ترک می‌كوبيم تا سطح ترک كاملاً پر شود.
- پس از پر كردن ترک به شكل سرتاسری و كف كش كردن گچ تيزون، اندود گچ و خاک را اجرا می‌كنيم.
- در صورت نياز، ترک را شمشه گيری می‌كنيم تا در سطح گچ‌كاری يكنواختی به وجود آيد.
- با گچ آماده و سپس گچ كشته، سطح اندود را سفيدكاری می‌كنيم و با پنبه آب زدن برای پرداخت، گچ‌كاری را خاتمه می‌دهيم.
- چنانچه در محل تقاطع ديوار ابزار گرد زده شود، يعنی ماهيچه به وجود آيد، ترک مجددی پيش نخواهد آمد.
تعمیر ترک در نعل درگاه
به علت‌های زير، نعل درگاهی و سطوح زير آن می‌شكنند.
- در اثر نشست ستون زير نعل درگاه، به علت اهرم شدن آن، برش افقی به وجود آيد.
- برش‌های عمودی به خاطر وجود پيوند و اثر نيروهای فشاری در امتداد تير نعل درگاه و برش‌های طولی بعد از مقدار گير نعل درگاه به وجود می‌آيد كه در هر دو حالت، جداره ترکها را می‌تراشيم، باز می‌كنيم و سپس گرد آن را می‌گيريم. سپس، محل مرطوب شده را با گچ به اصطلاح تيزون (زودگير) پر می‌كنيم و زمينه را با كشته كشی آماده می‌سازيم و سپس ترکها را به ترتيب ترميم و تعمير می‌كنيم.
پيوند در ترک‌های عميق
چنانچه ترک عميق باشد، رج‌های بريده شده را از دو طرف به اندازه يک نيمه، خالی می‌كنيم و با به كار بردن ملات مرغوب و آجرهای راسته مقاوم، سطح ترک را در عرض ديوار با رعايت پيوند، كامل می‌گيريم و سپس مبادرت به اندود كاری می‌كنيم. در اين صورت، اثر ترک به كلی محو می‌شود. در بعضی موارد ترک به حدی است كه از بيرون، نور و اشياء قابل رويت می‌شود. به طور مسلم، اين تركک و شكست و نشست از پی شروع می‌شود و تا بالاترين قسمت ساختمان ادامه می‌يابد كه برای تعمير آن، به اين صورت عمل می كنيم.
- مسير ترک را در كف سازي دنبال می‌كنيم و با برداشتن كف سازی به پی می‌رسيم.
- تعمير از پی شروع می‌شود. با كرسی چينی جداره ترک را جهت به وجود آوردن پيوند خالی می‌كنيم.
- پس از بنايی ترک مذكور، در عمق ديوار اندود و سفيد كاری انجام می‌دهيم.
خطر ترکها در ساختمان
- ترکها یک کوتاهی و قصور واقعی و مرئی هستند.
- ترکها ظرفیت باربری سازه‌ها را کاهش می‌دهند.
- ترکها به رطوبت اجازه می‌دهند تا به درون سازه بتنی نفوذ کرده و قابلیت استفاده عمومی را تحت تاثیر قرار می‌دهند.
- ترکها خطر نفوذ کلرورها را که در معرض نمک‌های ذوب یخ و یخ زدگی و ذوب شدگی مداوم مهستند افزایش می‌دهند.(مثلاً پای ستون‌ها، پل‌ها، سطوح پارکینگ‌ها).
- ترکها سبب تشدید خوردگی بتن و آرماتورها شده و قابلیت استفاده از سازه بتنی را کاهش می‌دهند.
- به طور کلی ترکها سبب تخریب تدریجی سازه‌های بتنی میشوند.
رطوبت ترکها و لبه‌های ترک
برای مطالعه اثر رطوبت و انتخاب راه حل مناسب برای تعمیر و ترمیم آن و حتی انتخاب مواد پر کننده باید ترک را از نظر رطوبت طبقه بندی کرد.
- ترک‌های خشک
- ترک‌های مرطوب
- ترک‌های با خروج آب بدون فشار هیدرواستاتیک
- ترک‌های با خروج آب با فشار هیدرواستاتیک
خطر ترک به چه عواملی بستگی دارد
- عرض ترک
- ضخامت و دانسیته پوشش بتنی در مجاورت ترک
- تغییر عرض ترک ناشی از ناشی از نوسانات دراز مدت و کوتاه مدت
- تغییر عرض ترک ناشی از تغییرات سطوح تنشی که سازه در معرض آن است.
عرض ترک
- عرض ترک فاصله بین لبه‌های ترک است که روی سطح المان سازه عمود بر امتداد ترک اندازه گیری می‌شود.
- عرض ترک تنها مبنای بررسی ترک نیست بلکه ضخامت و بیشتر از همه دانسیته پوشش بتنی در مجاورت ترک برای حفاظت در برابر خوردگی دراز مدت بتن آرمه ضروری و مهم است.
- برای محاسبه عرض واقعی ترک از ترک سنج‌ها استفاده می‌شود. برای چنین کاری تاریخ، ساعت، روز، وضعیت هوا و دمای محیط و دمای سازه در طول هر اندازه گیری که برای تشخیص انجام می‌شود می‌بایست یادداشت شود.
