نشریه شماره ۲۰۳

با افزایش جمعیت توسعه و گسترش شهرنشینی انسان‌ها به تدریج از طبیعت دور شده و تراکم بیش از حد جمعیت و دخالت در محیط طبیعی و ایجاد محیط های انسان ساخت نیازهای زیست محیطی جسمی و روحی انسان را بیشتر بروز داده است. برای رفع این نیازهای انسان شهرنشین اقدام به احداث فضای سبز نموده است. کارکرد فضای سبز شهری به ویژه در کلان شهرها بسایر مهم بوده است. وجود آنها بخش جداناپذیری از مجموعه شهرها تلقی می‌شوند. ارزش و اهمیت فضای سبز شهری تا آن جاست که کارشناسان آن را به عنوان ریه تنفسی شهرها نام نهاده‌اند. به علاوه فضاهای سبز شهری می‌توانند فشارهای روحی روانی و نیازهای جسمی انسان شهرنشین را نیز کاهش دهند. در حال حاضر نشریه شماره ۲۰۳ با توجه به توسعه پایدار، نقش و کارکرد فضای سبز شهری و مراکز جمعیتی غیر روستایی و کمیت و کیفیت آن‌ها مجموعه‌ای به هم پیوسته ارزیابی می‌کند.

ضوابط طراحی فضای سبز شهری در سال ۱۳۷۹ در راستای کمک برای برون رفت از وضعیت فعلی در کشور تهیه شده و نسخه اولیه نشریه شماره ۲۰۳ در سال ۱۳۸۰ منتشر شده است.

فضای سبز شهری

فضای سبز شهری، بخشی از فضاهای باز شهری است که عرصه‌های طبیعی یا مصنوعی آن، تحت استقرار درختان، درختچه‌ها،‌گل‌ها،‌چمن‌‌ها و سایر گیاهانی است که بر اساس نظارت و مدیریت انسان، با در نظر گرفتن ضوابط و قوانیین و تخصص‌های مرتبط به آن،‌ برای بهبود شرایط زیستی، زیستگاهی و رفاهی شهروندان و مراکز جمعیتی غیر روستایی، حفظ و نگهداری یا احداث می‌شوند.

فضاهای سبز پهنه‌ای

فضاهای سبز پهنه‌ای شامل باغ‌ها و پارک‌ها هستند. باغ و پارک،‌ هم اصل و هم ریشه‌اند و مانند دیگر فعالیت‌های مبتنی بر خلاقیت انسانی، وابسته به ارزش‌های زیباشناسی، اجتماعی و فرهنگی مردم است. در طراحی پارک‌ها و باغ‌ها، نمی‌توان مسایلی مانند زمان فراغت و کار، پیشینه‌ی تاریخی مردم، شرایط زیست محیطی اکنون و انواع آلودگی‌ها را نادیده انگاشت.

طبقه بندی پارک‌ها بر اساس اهمیت، مقیاس و حورزه نفوذ

برای پارک‌ها طبقه بندی دیگری نیز، بر اساس اهمیت مقیاس و حوزه نفوذ آنها ارایه شده است. بر این اساس پارک‌ها به به پارک بین المللی‌، پارک ملی و شهری تقسیم بندی می‌شوند که این گونه نیز به تعریف در می‌آیند.

پارک بین المللی

این گونه پارک‌ها دارای عناصر داخلی ویژه‌ای هستند که حفاظت از آن‌ها از اهمیت و ارزش بین المللی برخوردار است به طوری که این مهم از مرزهای یک کشور فراتر می‌رود.

پارک ملی

این گونه پارک‌ها بخشی از سرزمین ملی به حساب می‌آیند که از لحاظ برخورداری از عناصر طبیعی و مناظر غنی،‌ حایز اهمیت در سطح کشور است و نگهداری و حفاظت از آن‌ها از جنبه‌های متفاوت جانورشناسی، گیاه‌شناسی، آثار تاریخی و یادبودهای مهم، توجهات زیاد و فزون از اندازه‌ای می‌طلبد. همچنین این پارک‌ها مورد توجه مردم در سراسر کشور قرار دارند.

پارک شهری

به پارک‌هایی که در حوزه یک شهر واقع شده‌اند پارک شهری گفته می‌شوند. پارک‌های شهری بر اساس مقیاس و حوزه نفوذ، به پارک همسایگی، پارک محله‌ای، پارک ناحیه‌ای، پارک منطقه‌ای و پارک شهری تقسیم می‌شوند.

بام‌های سبز

بام سبز یکی از رویکردهای نوین معماری و شهرسازی و برخاسته از مفاهیم توسعه پایدار است که از آن می‌توان در جهت افزایش سرانه فضای سبز، ارتقای کیفیت محیط زیست و توسعه پایدار شهری بهره برد. بام سبز به سیستم سبک اطلاق می‌شود که از لایه‌های پیش ساخته فراهم می‌آید. با بام ساختمان یک سیستم واحد به وجود می‌آورد و رشد گیاه را در محیط کشت رویش خاصی میسر می‌سازد. لایه‌های تشکیل دهنده بام سبز، معمولاً از بالا به پایین به ترتیب از پوشش گیاهی محیط کشت رویشی یا لایه‌ی کاشت، تثبیت کننده و محافظ ریشه، لایه زهکشی، هوادهی و انباره‌ی آب، لایه‌ی محافظت روطبتی و عایق بندی برای محافظت از لایه‌های سازه بام تشکیل می‌شود.

دیواره‌های سبز

دیواره‌های سبز عبارتند از سطوح سبزی که به طور عمودی، تزیین کننده ساختمان‌ها یا دیگر سازه‌های شهری هستند. دیواره‌های سبز، در بهبود کیفیت ساختمان‌ها تاثیر گذارند. چرا که به عنوان عایق صوتی و عایق حرارتی عمل می‌کنند. تا آن جا که حتی برخی اعتقاد دارند که ۵۰٪ از انرژی گرمایی مورد نیاز ساختمان‌ها را کاهش می‌دهند.

طراحی فضای سبز

طراحی فضای سبز به منزله تخصصی حرفه‌ای است که مواردی هم چون تحلیل،‌ برنامه ریزی، طراحی، مدیریت و نظارت بر محیط‌های طبیعی و انسان ساخت را در بر می‌گیرد‌. متخصصان این رشته در همکاری با سایر حرفه‌ها از جمله معماری، برنامه ریزی شهری و مهندسی عمران، می‌توانند ایفا کننده نقش مهمی در حمایت از محیط زیست باشند. و این کار را با طراحی و اجرای پروژه‌هایی به منظور برآوردن نیازهای انسانی و زیست محیطی انجام دهند. وظیفه اجتماعی و مهم طراحی فضای سبز، ایجاد هماهنگی میان هنر و علم، به منظور سازماندهی برنامه ریزی و طراحی کل محیط و منظر است. هدف اصلی از طراحی منظر تغییر پدیده‌ها از شرایط کنونی به شکل دلخواه است. ولی متاسفانه طراحی‌های نابخردانه و بی توجه به پتانسیل‌ها و محدودیت‌های طبیعت، که تا کنون در سرتاسر کره زمین انجام شده منجر به افت کمی و کیفی استانداردهای زندگی و تخریب محیط زیست شده است.

ویژگی‌های عملکردی در معماری شهری

گیاهان دارای ویژگی‌های معماری شناسی هستند که می‌توان از آن‌ها در طراحی و فضاسازی شهرها بهره برد. گیاهان در معماری منظر به عنوان مصالح اصلی به کار گرفته می‌شوند. از سوی دیگر در مقیاس کلان، در شهر، در توده‌های گیاهی می‌توانند در تشکیل ساختار، بافت و سیمای شهر، نقش موثر داشته باشند.

ویژگی‌های معماری شناسی گیاهان (تاثیر گیاهان در مقیاس خرد) و ویژگی‌های کالبدی گیاهان (تاثیر گیاهان در مقیاس کلان) احتمالاً مدنظر این عنوان بوده که در این جا به آن پرداخته می‌شود.

اصول طراحی فضای سبز

طراحی فضای سبز،‌در مقیاس‌های کوچک باید مبتنی بر راحتی، زیبایی، دوام و صرفه اقتصادی باشد. طراحی فضای سبز به عنوان بخشی از طراحی فضای شهری، فرایندی انسانی است که با بهبود کیفیت کالبدی محیط زیست سر و کار دارد. آن چه که باید درطراحی به آن اشراف داشت، این است که یک فضای سبز، از یک سو، جزیی از شهر است و نمی‌توان بدون توجه به کل در مورد جز برنامه ریزی و طراحی انجام داد. از سوی دیگر هر فضای سبز به منزله یک دکل است که از ترکیب اجزا مانند راه‌ها، باغچه‌ها،‌مبلمان و المان‌ها تشکیل می‌شود. و ضمن اینکه بایستی کلیت در تمامی اجزا احساس شود، اجزا نیز به خوبی طراحی شوند.

فهرست مطالب نشریه شماره ۲۰۳

نشریه شماره ۲۰۳ در بر گیرنده دو بخش است‌. بخش اول تحت عنوان تعاریف و مفاهیم پایه در فضای سبز به تعاریف و تقسیم بندی‌های فضای سبز و مفاهیم طراحی فضای سبز و مبانی برنامه ریزی و طراحی فضای سبز پرداخته است. در بخش دوم نیز ضوابط و مقررات طراحی فضای سبز ارایه شده و سه فصل زیر را در بر می‌گیرد.