نشریه شماره ۲۱۶

سدهای مخزنی را می‌توان بدون تردید از مهمترین تاسیسات زیربنایی کشور به شمار آورد که از طریق ذخیره سازی و تنظیم آب برای مصارف کشاورزی، شرب، صنعت و تولید برق، نقش مهمی د‌ر شکوفایی کشور ایفا می‌نماید. با توجه به حجم قابل ملاحظه آبی که در مخازن پشت سدها ذخیره می‌شود، سدهای بزرگ بالقوه می‌توانند بسیار خطر آفرین باشند. این امر با توجه به به کهولت سدهای موجود از یک طرف و افزایش روزافزون جمعیت در مناطق پایین دست و نیز کمیابی ساختگاه‌های مناسب برای سدهای جدید، روز به روز از اهمیت و حساسیت بیشتری برخوردار است. بدین جهت از جمله اقداماتی که در هر فعالیت کنترل ایمنی سدها ضروری است انجام دادن عملیات بازرسی است. با توجه به اینکه دستورالعمل‌های بازرسی سدهای موجود از طرف طراحان متفاوت تهیه و تنظیم شده و با توجه به پیشرفت‌های سریع تکنولوژی، شیوه بازرسی از سدها دستخوش تغییرات اساسی شده است. لذا ضرورت تدوین استانداردی برای یکنواخت کردن روش‌های بازرسی از سدهای بزرگ محسوس است و نشریه شماره ۲۱۶ نخسیتن گام در این زمینه است.

اهداف نشریه شماره ۲۱۶

هدف از تدوین استاندارد راهنمای بازرسی سدها تهیه کتابچه راهنمایی است. این نشریه شامل مجموعه بازرسی‌ها از سد و تاسیسات وابسته به نحوی است که هم مورد استفاده سازمان‌های بهره‌برداری کننده قرار گرفته و هم به عنوان الگویی در تهیه دستورالعمل‌های بازرسی سدها مورد استفاده طراحان و دست‌اندرکارن صنعت سدسازی واقع شود.

دامنه کار نشریه شماره ۲۱۶

دامنه کار این استاندارد در بر گیرنده فعالیت‌های بازرسی برای انواع سدهای بزرگ (طبق تعریف کمیسیون بین المللی سدهای بزرگ) در دوره‌های مختلف بهره‌برداری (آب اندازی و بهره‌برداری) در شرایط عادی و اضطراری بوده و شامل سد و سازه‌های وابسته به آن است. هر چند نشریه شماره ۲۱۶ عمدتاً برای سدهای بزرگ تدوین شده ولی بسته به مورد، می‌تواند در مورد سدهای کوچک نیز قابل استفاده باشد.

انواع بازرسی‌ها

بازرسی‌ها به طور کلی به دو بخش بازرسی‌های عادی و بازرسی‌های اضطراری تقسیم می‌شوند.

بازرسی های عادی به طور مستمر و ادواری توسط گروه‌های مشخص شده در بندهای آتی صورت خواهد پذیرفت. در مورد بازرسی‌های اضطراری (زلزله،سیل، جنگ،خرابکاری) ابتدا کارکنان محلی به فوریت اقدام نموده و مراتب را سریعاً به گروه‌های بازرسی ویژه منعکس خواهند کرد.

بازرسی‌ها بسته به طبیعت آن به سه سطح تقسیم می‌شوند.

بازرسی‌های معمولی، مستمر
بازرسی‌های نیمه تخصصی، متناوب
بازرسی‌های تخصصی، ویژه

سدهای خاکی

قسمت‌ها‌ی عمده بدنه یک سد خاکی که باید مورد بازرسی قرار گیرد به شرح زیر است.

رویه بالادست
رویه پایین دست
تاج سد
مناطق ترواش آب

سدهای بتنی

عموماً پتانسیل خطرهای جانی و مالی در سدهای بتنی به سبب داشتن حجم و ارتفاع زیاد از سدهای خاکی بیشتر است، بدین جهت لازم است بازرسان سدهای بتنی از نحوه شکست سدهای بتنی اطلاع داشته باشند و بین شرایطی که منجر به تهدید ایمنی سد می‌شود و شرایطی که صرفاً با انجام دادن تعمیرات قابل اصلاح است تفاوت قائل‌ شوند. دلایل عمده خرابی سدهای بتنی شامل موارد زیر است.