تاخیرات قراردادهای پیمانکاری
اكثر قریب به اتفاق پروژهها در سطح كشور به دلیل مشكلات زیر با تاخیر مواجه هستند.
- تاخیر در پرداخت توسط كارفرما
- تاخیر در ابلاغ نقشهها
- مشكلات ناشی از وضعیت متغییر جوی در شهرهای سردسیر و مرطوب
- نوع قراردادهای مرسوم
- ورود كارفرما به حیطههای مشاور و پیمانكار
- عدم انتخاب پیمانكار مناسب با حجم كار به دلیل نوع و روش انجام مناقصه
- عدم وجود برآورد صحیح از كار در هنگام مناقصه
- ضعف اجرایی و برنامه ریزی پیمانكاران
با توجه به اینكه تنها ماده شرایط عمومی پیمان در خصوص رسیدگی به این موضوع ماده ۳۰ شرایط عمومی پیمان و بخشنامه شماره ۵۰۹۰ مورخ ۱۳۶۰/۹/۲ است. هر كدام از آنها نیز به نوبه خود دارای نكات مبهم فراوان بوده لذا تهیه و رسیدگی به پرونده تاخیرات یكی از بحث برانگیزترین موارد در طول عمر یك پروژه است.
برخی از تبعات تاخیرات غیر مجاز در پروژهها
- اعمال جریمه تاخیرات مطابق مفاد ماده ۵۰ شرایط عمومی پیمان
- محاسبه تعدیل با شاخص متوسط در دوره تاخیر غیر مجاز
- افزایش هزینهها به دلیل افزایش اكیپهای اجرایی و افزایش شیفت كاری به دلیل فشار مشاور و كارفرما به پیمانكار جهت جبران تاخیرات
- عدم رضایت كارفرما و مشاور و در نتیجه عدم ابلاغ قراردادهای جدید به دلیل ضعف پیمانكار
نحوه تنظیم و بررسی لایحه تاخیرات قراردادهای پیمانکاری
زمان تهیه لایحه تاخیرات
بر اساس مفاد بند ج ماده ۳۰ شرایط عمومی پیمان در پایان مدت اولیه پیمان یا هر تمدید مدت پیمان اگر كار به اتمام نرسیده باشد، مهندس مشاور با كسب نظر پیمانكار و با توجه به موارد تعیین شده، علل تاخیر كار را بررسی میكند. میزان، مدت مجاز و غیر مجاز آن را با توافق پیمانكار تعیین مینماید و به كارفرما گزارش میكند. سپس نظر كارفرما را در مورد میزان مجاز یا غیر مجاز كار به پیمانكار اعلام میكند و معادل مدت تاخیر مجاز، مدت پیمان را تمدید مینماید.
مستندات مورد نیاز در در پرونده تاخیرات
اطلاعات اولیه
- خلاصه اطلاعات قراردادی پروژه
- خلاصه آخرین وضعیت پیشرفت پروژه به همراه نمودارها و عكسها و تعیین میزان تاخیر صورت گرفته تا لحظه تهیه گزارش
- برنامه زمان بندی اولیه پروژه
خلاصه ادعاهای پیمانكار
- برنامه زمان بندی به روز شده بر اساس ادعاهای پیمانكار یا نمودار همپوشانی تاخیرات
- جدول محاسبه تاخیرات مالی ناشی از تاخیر در پرداخت صورت وضعیتها و پیش پرداختها
- لیست مكاتبات انجام شده توسط پیمانكار جهت دریافت نقشهها یا دستور كارها یا جزییات اجرایی
- لیست روزهایی كه به دلیل مشكلات جوی خارج از استاندارد ۲۰ سال گذشته كارگاه تعطیل بوده است.
- لیست هر گونه ادعایی كه موجب تطویل زمان اجرای یك فعالیت یا تاخیر در شروع یك فعالیت شده است.
مستندات بخش ادعاهای مالی
- نامه تحویل صورت وضعیت به دستگاه نظارت
- روكش صورت وضعیت تایید شده توسط كارفرما
- كپی چك پرداختهای صورت گرفته یا هر سند مالی دیگر كه مورد تایید طرفین بوده و تاریخ دقیق پرداخت كارفرما را تعیین نماید (مانند گزارشش ذی حسابی پروژه)
- كپی نامه ارسال ضمانتنامه برای كارفرما
- كپی نامه تایید پرداخت پیش پرداخت توسط مشاور
مستندات بخش ادعاهای غیر مالی
- نامه دستور توقف كار توسط كارفرما یا مشاور
- گزارش هواشناسی از میانگین دمای حداقل در ماههای سرد سال و متوسط بارش نزولات آسمانی در ۲۰ سال گذشته
- گزارشات روزانه كه به دلیل پایینتر بودن هوا از میانگین بند بالا كارگاه تعطیل بوده است.
- گزارشات روزانه یا مكاتبات صورت گرفته مربوط به تعطیلی كارگاه به دلایل جوی به دستور دستگاه نظارت
- نامه درخواست ابلاغ نقشه یادستور كار توسط پیمانكار به مشاور
- نامه ابلاغ نقشهها یا دستور كارها توسط مشاور
- نامه درخواست تایید ابلاغ قیمت جدید
- نامه تایید قیمت جدید
- نامه درخواست رفع مشکل نقشه
- نامه اصلاح نقشه
چند نكته تجربی در خصوص تهیه گزارش تاخیرات توسط پیمانكار
- پرونده تاخیرات باید توسط شخصی مسلط به امور پیمان ،برنامه زمان بندی، وضعیت اجرایی پروژه و دلایل تاخیرات ایجاد شده، تهیه شود و دلیل آن این است كه، ماده ۳۰ شرایط عمومی پیمان دارای بخشهای مبهم زیادی بوده و كسی كه در جلسه بتواند از نظر منطقی طرف مقابل را توجیه فنی نماید در جلسه پیروز خواهد بود. لذا شاید بتوان گفت تسلط تهیه كننده به امور مذكور ۷۰ % موفقیت طرفین را رقم بزند.
- یكی از روشهای موثر در توجیه منطقی ادعاها توسط طرفین دعوا در جلسه كمیسیون تاخیرات استفاده از مثال با بزرگنمایی موارد مورد ادعا بوده كه این امر بسیار تخصصی و تاثیر گذار است.
- به عنوان مثال پیمانكار میتواند در خصوص ابلاغ جزییات پنجره ادعای تاخیر داشته باشد، به صورت منطقی این ادعا نمیتواند موجب مجاز شدن تاخیرات باشد اما پیمانكار میتواند اینگونه ادعا كند (از طریق روش بزرگنمایی توسط پیمانكاردر جلسه بررسی).
- در مقابل این روش مشاور نیز میتواند از روش كوچك نمایی كردن مشكل در مقابل سایر تاخیرات غیر مجاز پیمانكار استفاده نماید. به عنوان مثال بگوید ما نقشههای سازه و سفتكاری را به كه ۵۰% نقشهها بوده را به شما ابلاغ كرده و شما هنوز عملیات سفتكاری را به اتمام نرساندهاید لذا عدم ابلاغ نقشه جزییات پنجره موجب تاخیر در اجرای كل پروژه نمیشود.
- از انجام ادعاهای غیر منطقی و غیر علمی در جریان تهیه پرونده جداً خودداری شود تا موجب از بین رفتن اعتماد كارشناس بررسی كننده پرونده نشود. بهترین روش افزایش ۱۰ درصدی هر یك از موارد مورد ادعا بوده كه روش آن بستگی به شرایط پروژه دارد.
- نظم و انسجام و ظاهر مناسب لایحه تاخیرات (مانند استفاده از زونكن، دیوایدر (جداكننده) به همراه نوشتن موضوع هر بخش بر روی دیوایدر و…)) میتواند موجب جلب اعتماد مشاور و كارفرما در خصوص فنی بودن و مهندسی بودن پرونده ارسالی میشود.
- میزان تاخیرات مجاز مورد ادعا در پرونده نباید از میزان كل تاخیرات ایجاد شده بیشتر شود.
- جهت تعیین تاریخ ابلاغ نقشهها یا رفع ایرادات نقشهها باید به آخرین نگارش نقشه استناد شود.
- لازم بذكر است دلیل مذكور نباید در پرونده اعلام شود تا مشاور زمان بررسی و تهیه جواب را داشته باشد. به هر حال باید در مكاتبات به نامهای اشاره كرد كه توجیه منطقی یا مثال بزگنمایی شده برای آن وجود داشته باشد.
- نكات فراوان دیگری نیز در این خصوص تهیه پرونده وجود دارد كه وابسته به شرایط هر پروژه است.
- دریافت تمامی مكاتبات توسط دبیرخانه شركت تایید شود. زیرا پیمانكار میتواند نامهای را كه هرگز در زمان اجرا تحویل مشاور نداده را با توجه به نیاز و با متن مورد دلخواه تهیه و داخل مستندات قرار دهد.
- در هنگام تهیه برنامه زمانبندی به روز شده حتماً از نسخه موجود در دفتر مشاور استفاده شود. زیرا ممكن است پیمانكار از طریق تغییر برخی روابط پیش نیاز و پس نیاز مسیر بحرانی پروژه را جهت افزایش زمان تاخیر مجاز تغییر دهد.
- در صورتی كه نقشههای در نگارش مختلف به پیمانكار ابلاغ شده، آیا ابلاغ نقشه جدید جهت تسهیل و تسریع در پروژه و كاهش هزینههای پیمانكار و به درخواست پیمانكار بوده است.
- آیا نامههای در خواست اصلاح نقشههای در حد ایرادات كلی بوده یا در حد ایرادات نقشه كشی و جزییات اجرایی.
افزایش احجام یا مبلغ پیمان
یکی از چالشهای مهم در زمینه تاخیرات ایجاد شده در قرارداد تغییر احجام کار است. بهترین روش جهت محاسبه تاخیرات ناشی از تغییر در احجام کار استناد به آخرین مبلغ صورت وضعیت قطعی و مقایسه آن با مبلغ قرارداد است.
لازم بذکر است در صورت تغییر کلی در نقشهها دیگر مبلغ صورت وضعیت قطعی ملاک تغییر در احجام نیست. ضمن اینکه هیچ گونه ملاک مشخصی در خصوص اصطلاح تغییر کلی در نقشهها وجود ندارد و تعیین میزان، تغییرات بستگی به توانایی شخص در متقاعد کردن طرف مقابل در این خصوص است.
عدم تحویل بخشی از کارگاه
یکی دیگر از دلایل ایجاد تاخیر در یک پروژه عدم تحویل کامل کارگاه است. از نظر پیمانکار عدم تحویل بخشی از کارگاه موجب ایجاد تاخیر در کل پروژه است و ادعا دارد در صورت تحویل تمام کارگاه پروژه به موقع تحویل میشود. در این زمان توجیه مشاور و کارفرما جهت گریز از تایید تاخیر مجاز چگونه است.
در صورتی که پیمانکار با تعداد مناسب و در زمان مناسب تمامی جبهههای پروژه را فعال و تحویل نموده بود در این صورت تاخیر در تحویل آن بخش از پروژه موجب ایجاد تاخیر مجاز در پروژه است. در غیر این صورت کارفرما میتواند از این استدلال که پیمانکار تمامی جبهههای تحویلی را فعال نموده لذا در صورت تحویل جبهههای مورد ادعا تغییری در تاخیرات ایجاد شده به وجود نمیآمد تاخیر خود را رفع و رجوع نماید.
نمودار همپوشانی
یکی دیگر از مبهمترین بخشهای رسیدگی یا تهیه گزارش تاخیرات تهیه نمودارهای همپوشانی است.
ابهامات موجود
نحوه همپوشانی تاخیرات مالی با تاخیرات غیر مالی چگونه است.
بازه زمانی تاخیرات مالی از کی شروع و تا کی ادامه دارد.
در صورت استفاده از برنامه زمان بندی جهت همپوشانی تاخیرات عوامل مختلف تاثیر تاخیرات مالی چگونه در برنامه اثر داده شود.
استفاده از جدول همپوشانی
در این روش هر یک از صورت وضعیتها به صورت یک ردیف در اکس قرار داده میشود. جهت اعمال تاخیرات غیر مالی در جدول همپوشانی، باید میزان تاخیر هر عامل در وزن فعالیتهای تاثیر پذیر از آن تاخیر ضرب شود. به عنوان مثال اگر در تحویل زمین ۱۰ روز تاخیر وجود داشته باشد، با توجه به اینکه تمامی فعالیتهای از این تاخیر تاثیر میگیرند لذا عدد ۱۰ در ۱۰۰% ضرب میشود و وارد جدول تاخیرات میشود. اما اگر نقشه اسکلت فلزی با تاخیر ۳۰ روزه ابلاغ شده باشد، عدد ۳۰ در وزن فعالیتهای بعد از اسکلت فلزی تا اتمام کار ضرب میشود و وارد جدول همپوشانی میشود.
محاسبه تاخیرات مجاز ناشی از تاخیر در پرداخت تعدیل
در خصوص نحوه محاسبه تاخیرات مجاز ناشی از تاخیر در پرداخت تعدیل متاسفانه بخشنامه مشخصی وجود دارد اما از طریق استدلال زیر میتوان به عددد مورد نظر دست یافت.
- در فرمول تتا به جای رقم صورت وضعیت، رقم صورت وضعیت + رقم تعدیل آن صورت وضعیت درج شود. زیرا مقدار تعدیل در حقیقت مقداری از همان صورت وضعیت بوده که بعداً رقم آن مشخص شده است.
- در خصوص مدت تاخیر کارفرما در پرداخت از نسبت
- مبلغ کل صورت وضعیت+تعدیل / مدت تاخیر تعدیل * رقم تعدیل + مدت تاخیر صورت وضعیت * رقم صورت وضعیت استفاده کرد.
- سپس از فرمول تتا مقدار تاخیر مجاز را محاسبه نمود.(البته لازم بذکر است روش مذکور استدلالی بوده و هیچگونه بخشنامهای در این خصوص وجودندارد).
