دیوارها در سازه‌های بنایی
به طور کلی دیوارها در ساختمان‌های بنایی محصور شده با کلاف و غیر مسلح به دو دسته دیوارهای باربر (دیوار سازه‌ای) و دیوارهای جداگر (دیوار غیر سازه‌ای) تقسیم می‌شوند.
دیوارهای باربر
دیوارهای باربر یا دیوارهای سازه‌ای، دیوارهایی هستند که برای تحمل بار قائم، بار جانبی یا هر دوی آنها در ساختمان در نظر گرفته می‌شوند. دیوارهای باربر باید به طور یکنواخت در دو جهت عمود بر هم توزیع شوند. همچنین از نظر مقدار سطح مقطع و مقاومت برای مقابله با نیروهای قائم و نیروهای جانبی ناشی از زلزله کافی باشند. اگر بخواهیم یک تعریف کلی از هر دو دیوار داشته باشیم می‌توان گفت.
دیوار باربر
دیواری است که به طور عمده بارهای قائم را همراه با لنگر خمشی یا بدون آن تحمل می‌کند.
دیوار سازه‌ای
دیواری است که برای مقاومت در برابر بارهای قائم یا جانبی یا هر دو طراحی می‌شود و از اجزای اصلی پایداری ساختمان در طول عمر آن است.
دیوارهای باربر در ساختمان‌های بنایی محصور شده با کلاف
به طور کلی دیوارها باید در کف و سقف محکم شوند. در مورد دیوارهای باربر در ساختمان‌های بنایی محصور شده با کلاف، مبحث هشتم مقررات ملی ساختمان مطالبی در این ز مینه ارائه می‌دهد.
- تمامی دیوارهای پیرامونی (باربر یا غیر باربر) باید دارای ضخامت ۳۵۰ میلیمتر باشند.
- حداکثر نسبت ارتفاع دیوار باربر به ضخامت ۱۵ است. در هر حال ضخامت دیوار باربر در طبقه اول و دو نباید از ۲۲۰ میلیمتر و در زیر زمین از ۳۵۰ میلیمتر کمتر باشد.
- حداکثر طول مجاز محصور بین دو کلاف قائم نباید از ۵ متر بیشتر باشد.
دیوار باربر در ساختمان‌های بنایی غیر مسلح
با توجه به این که در ساخت ساختمان‌های بنایی غیر مسلح از آجر، بلوک سیمانی، سنگ یا خشت استفاده می‌شود، می‌توان گفت تعریف دیوار باربر در ساختمان‌های آجری، خشتی و سنگی متفاوت خواهد شد. اما به طور کلی برای هر سه نوع ساختمان، دیوارهای باربر باید دارای مشخصات زیر باشد.
- هواکش، لوله بخاری یا فاضلاب نباید در دیوارهای باربر قرار گیرند.
- رگ‌های دیوار چینی در تمام قسمت‌های ساختمان باید همزمان در ارتفاع اجرا شود و استفاده از روش هشت گیر در ساخت دیوارها مجاز نیست.
- بندهای قائم (کوره بند) در دو رگ متوالی، در یک امتداد نبوده، یک رگ در میان، در مقابل هم قرار گرفته باشند و از اجرای بندهای مورب ممتد پرهیز شود.
دیوار باربر در ساختمان آجر
حداقل ضخامت دیوارهای باربر آجری یک دهم ارتفاع آن دیوار یا ۳۵۰ میلیمتر (طول یک و نیم آجر)، در نظر گرفته می‌شود.
دیوار باربر در ساختمان خشتی
- ارتفاع هر دیوار نباید بیش از ۸ برابر ضخامت آن باشد.
- حداکثر طول آزاد دیوار واقع بین دو دیوار عمود بر آن، ۴/۵ متر است.
- حداقل ضخامت دیوارهای باربر خشتی که دارای تکیه گاه جانبی هستند، ۳۵۰ میلیمتر است.
- برای اتصال مناسب‌تر دیوارهای گوشه باید از کلاف‌های گوشه حداکثر در هر ۷۰۰ میلیمتر ارتفاع دیوار استفاده شود. کلاف گوشه از سه قطعه چوب به ضخامت یک خشت و عرض ۱۰۰ میلیمتر به شکل گونیا ساخته می‌شود. طول قطعه‌های متعامد یک متر و قطعه مورب نیم متر است.
- در بالای تمام دیوارهای باربر در تراز سقف باید از کلاف چوبی به قطر حدود ۱۰۰ میلیمتر استفاده شود.
- خشت‌ها حداقل به اندازه یک چهارم طول خود با خشت‌های ردیف قبلی هم پوشانی داشته باشند.
دیوار باربر در ساختمان سنگی
- ارتفاع هر دیوار نباید بیش از ۸ برابر ضخامت آن باشد.
- حداکثر طول آزاد دیوار واقع بین دو دیوار عمود بر آن ۴ متر است.
- حداکثر ضخامت مجاز ملات ۴۰ میلیمتر است. ملات مورد استفاده در دیوار چینی باید مشابه ملات‌های کرسی چینی است.
- حداقل ضخامت دیوارهای باربر سنگی که دارای تکیه گاه جانبی هستند باید ۴۵۰ میلیمتر باشد.
- از سنگ‌های گرد و سنگ‌های با زوایای تیز و شکننده نباید استفاده شود، مگر این که قبلاً گوشه‌های تیز آن زده شود.
- ارتفاع هیچ سنگی نباید از عرض (قاعده) آن زیاد‌تر باشد.
- از مصرف سنگ‌های سست یا سنگ‌هایی که خطر شکسته شدن دارند، باید خود‌داری شود.
- فاصله بین سنگ‌ها باید با حداقل ۲۰ میلیمتر ملات پر شود.
- ارتفاع سنگ‌های پای دیوار (فاصله اولین بند افقی تا زمین) نباید از ۳۰۰ میلیمتر کمتر باشد.
- فاصله دو سنگ کله از هم نباید بیش از ۱/۲ متر شود و در هر رگ باید از سنگ کله در دیوار چینی استفاده شود.
- هم پوشانی یک سنگ بر روی سنگ دیگر (فاصله افقی بین دو بند قائم) حداقل باید ۱۰۰ میلیمتر باشد.
- توزیع سنگ‌ها در دیوار چینی به گونه‌ای که سنگ‌های بزرگتر در پایین دیوار و سنگ‌های کوچکتر در بالای دیوار قرار داده شوند.
دیوار جداگر
دیوار جداگر (غیر باربر) به منظور جداسازی فضاهای داخلی ساختمان به کار می‌رود. وزن آنها معمولاً در محاسبات سازه‌ای وارد نمی‌شود. به طوری که در آیین نامه مبحث هشتم بیان می‌شود که وزن این دیوارها توسط عناصر زیر تحمل می‌شود.
- به طور مستقیم توسط شالوده
- به واسطه کف توسط دیوارهای باربر
دیوار غیر باربر دیواری است که به طور عمده هیچ باری غیر از وزن خود را تحمل نمی‌کند.
در مورد دیوارهای جداگر (غیر سازه‌ای) مبحث هشتم مقررات ملی ساختمان ضوابط زیر را برای ساختمان‌های بنایی محصور شده با کلاف و ساختمان‌های بنایی غیر مسلح (آجری) بیان می‌کند.
دیوارهای جداگر در ساختمان‌های نبایی محصور شده با کلاف و غیر مسلح آجری
- دیوارهای جداگر می‌توانند از آجر، بلوک سفالی یا قطعات پیش ساخته گچی و نظایر آن ساخته شوند.
- حداقل ضخامت دیوارهای گچی برای آجر ۱۱۰ میلیمتری و برای بلوک سفالی و قطعات پیش ساخته گچی ۸۰ میلیمتری است.
- حداکثر ارتفاع مجاز دیوارهای جداگر از تراز کف مجاور ۳/۵ متر است. در صورت تجاوز از این حد باید با تعبیه کلاف‌های افقی به گونه مناسبی به تقویت دیوار جداگر مبادرت شود.
- جداگرهایی که در تمام ارتفاع طبقه ادامه دارند باید کاملاً به زیر پوشش سقف مهار شوند، یعنی رج آخر دیوار با فشار و ملات کافی یا روش‌های مناسب دیگر در زیر سقف مهار شود.
- لبه فوقانی جداگرهایی که در تمام ارتفاع طبقه ادامه ندارند باید با کلاف مناسب به دیوار یا کلاف‌های احاطه کننده جداگر متصل شود.
- لبه قائم جداگرهای نباید آزاد باشد. لبه جداگر باید به دیوار یا جداگر عمود بر آن یا یک ستونک به نحو مناسب متصل شود. برای ستونک می‌توان از یک ناودانی نمره ۶ یا نیم رخ فولادی معادل آن، بتن مسلح یا چوب استفاده کرد.
دیوارهای جداگر در ساختمان‌های خشتی یا سنگی
- در این ساختمان‌ها دیوار جداگر می‌تواند خشتی یا آجری باشد. استفاده از دیوار جداگر سنگی در این ساختمان‌های مجاز نیست.
- دیوار جداگر باید در امتداد اضلاع قائم خود به دیوارهای باربر و در امتداد ضلع افقی فوقانی به طور مناسب به سقف متصل شود.
- دیوار جداگر باید همزمان با دیوارهای باربر ساخته شده و اتصال با قفل و بست مناسب در هنگام چیدن دو دیوار انجام شود.
- اتصال دیوار جداگر به دیوار باربر به وسیله چوب‌هایی به قطر حداقل ۵۰ میلیمتر و طول حداقل ۳۰۰ میلیمتر که به فاصله حداکثر ۱ متر در دیوار باربر قرار داده می‌شود، تامین شود.
- حداقل ضخامت دیوار جداگر خشتی ۲۰۰ میلیمتر است.
- حداقل ضخامت دیوار جداگر آجری ۱۱۰ میلیمتر است. آجرها به صورت تیغه‌ای چیده نشوند.
- دیوار چینی باید با ملات ماسه – سیمان، ماسه – سیمان – آهک (باتارد) یا ملات گچ اجرا شود. رعایت تمام موارد دیوار چینی در اجرای دیوارهای جداگر آجری الزامی است.
- لبه آزاد افقی دیوار جداگر باید با تیر چوبی مهار شود.
- حداکثر طول آزاد دیوارهای جداگر ۱/۵ متر است و در صورت تجاوز از این مقدار باید در فواصل ۱/۵ متر از پشت بند یا وادار چوبی استفاده شود.
- دیوار جداگر در یک ساختمان خشتی باید در یک کلاف چوبی چهار تراش محصور کننده اجرا شود.
دیوار نسبی
مقدار درصد دیوار نسبی در ساختمان به شرح زیر است.
درصد دیوار نسبی = مساحت مقطع افقی دیوارهای سازه‌ای موازی با امتداد مورد نظر / مساحت زیربنای آن طبقه
در محاسبه (درصد) دیوار نسبی باید موارد زیر رعایت شود.
- فقط دیوارهای سازه‌ای با حداقل ضخامت ۲۰ سانتیمتر که دارای کلاف افقی در تراز سقف باشند به حساب می‌آیند.
- از منظور کردن دیوارهایی که طور آنها کمتر از ۱ متر است باید پرهیز شود.
- دیوارهای بالا و پایین بازشوها در محاسبه دیوار نسبی منظور نمی‌شوند. به عبارت دیگر برای تعیین مقدار دیوار نسبی، مقطع افقی شکسته‌ای که حداقل مساحت دیوار را به دست می‌دهد در نظر گرفته می‌شود.
- برای تعیین مقدار دیوار نسبی فقط دیوارهایی که ضخامت آنها ۳۵۰ میلیمتر یا بیشتر است به حساب می‌آیند.
- در هر یک از امتدادهای طولی و عرضی ساختمان مقدار نسبی در هر طبقه نباید از ۱۰ میلیمتر کمتر باشد.
پشت بند
پشت بند، دیواری است که به منظور حفاظت از تیغه‌ها یا دیوارهای سازه‌ای در پشت آنها و به ضخامت معین با فواصل مشخص اجرا می‌شود. این پشت بندها باعث می‌شوند که دیوارهای جداگر یا دیوارهای سازه‌ای در اثر بارهای جانبی دچار آسیب نشوند یا آسیب‌هایی که به آنها می‌رسند، حداقل شوند.
پشت بند در ساختمان‌های بنایی محصور شده با کلاف
- حداکثر طول آزاد دیوار جداگر بین دو پشت بند عبارت است از ۴۰ برابر ضخامت دیوار یا ۵ متر، هر کدام کمتر باشد.
- پشت بند باید به ضخامت حداقل معادل ضخامت دیوار و به طول حداقل یک ششم بزرگترین دهانه طرفین پشت بند باشد.
پشت بند در ساختمان‌های بنایی غیر مسلح
ضوابط پشت بند برای ساختمان‌های بنایی غیر مسلح در حالتی که ساختمان‌ها از نوع آجری، خشتی یا سنگی باشد با هم متفاوت است.
ضوابط پشت بند در ساختمان‌های آجری
- حداکثر طول آزاد دیوار باربر بین دو پشت بند نباید از ۵ متر بیشتر باشد.
- دیورای به عنوان پشت بند تلقی می‌شود که ضخامت آن حداقل ۲۰۰ میلیمتر و طول آن با احتساب ضخامت دیوار باربر حداقل برابر یک ششم بزرگترین دهانه طرفین پشت بند باشد.
- کلاف قائم می‌تواند به عنوان پشت بند محسوب شود.
پشت بند در ساختمان‌های خشتی
مطابق با میحث هشتم، ضوابط پشت بنددر ساختمان‌ها به صورت زیر است.
- اگر استفاده از دیوار درازتر از ۴/۵ متر ضروری باشد، باید از پشت بند استفاده شود.
- ضخامت پشت بند باید حداقل ۳۵۰ میلیمتر و طول قاعده آن یک چهارم بزرگترین دهانه طرفین پشت بند و حداقل یک متر باشد.
- پشت بند همراه با دیوار اجرا شود.
پشت بند در ساختمان‌های سنگی
مطابق مبحث هشتم ضوابط پشت بند در این نوع ساختمان‌ها به صورت زیر است.
- اگر طول دیوار بیش از ۴ متر ضروری باشد، باید از پشت بند استفاده شود.
- ضخامت پشت بند باید حداقل به اندازه ضخامت دیوار و طول قاعده آن یک چهارم بزرگترین دهانه طرفین پشت بند و حداقل یک متر باشد.
- پشت بند باید همراه با دیوار اجرا شود و ارتفاع آن به اندازه ارتفاع دیوار باشد.
دیوار چینی
دیوار چینی را در ساختمان‌هایی با مصالح سنتی از قبیل آجر، بلوک و سنگ به همراه ملات ماسه – سیمان می‌توان استفاده کرد. هنگام استفاده از آجر در دیوار چینی باید ضوابط خاص آیین نامه‌ای را برای آن کنترل کرد. در این قسمت یک دسته بندی کلی از قوانین در نظر برای دیوار چینی را گرفته شده است.
ضوابط قبل از اجرا
- در ساخت دیوارهای باربر از یک نوع آجر استفاده شود.
- قبل از اجرا، آجرها در آب خیس شوند تا آب ملات را به خود جذب نکنند.
ضوابط در حین اجرا
- دیوار چینی باید با ملات‌های زیر و با اطمینان از تامین مقاومت فشاری تعیین شده در مشخصات طرح سازه انجام شود.
- ملات ماسه – سیمان (بانسبت حجمی سه قسمت ماسه و یک قسمت سیمان)
- ملات ماسه – سیمان – آهک (ملات باتارد) – (با نسبت حجمی شش قسمت ماسه، یک قسمت سیمان و یک قسمت آهک) – (ملات باتارد)
- امتداد رگ‌ها کاملاً افقی باشد.
- بندهای قائم در دو زگ متوالی در یک امتداد نبوده (یک رگ در میان در مقابل هم قرار گرفته باشند) و شاقولی باشند.
- ضخامت بندهای افقی و قائم نباید کمتر از ۱۰ میلیمتر و بیشتر از ۱۲ میلیمتر باشد.
- در دیوارهای باربر باید حداقل از سه میلگرد آجدار به قطر ۱۰ میلیمتر که هر یک به ترتیب در فواصل یک سوم، یک دوم و دو سوم ارتفاع دیوار و به صورت سرتاسری در طول دیوار در بندهای افقی قرار می‌گیرند، استفاده شود. این میلگردها باید تا محل کلاف‌های قائم امتداد داده شده و در داخل آنها مهار شود.
- رگ‌های دیوار چینی در تمام قسمت‌های ساختمان باید همزمان (در ارتفاع) اجرا شود و استفاده از روش هشت گیر در ساخت دیوار مجاز نیست.
- دیوار چینی باید کاملاً شاقولی باشد.
- دیوارهای مهاری باید همزمان با دیوارهای باربر اجرا شوند.
- دیوارها در محل اجرای کلاف‌های قائم بتن مسلح باید به صورت هشت گیر اجرا شوند. در این حالت حداقل فاصله بین آجرهای هشت گیر نباید از بعد لازم کلاف، کمتر باشد. به جای استفاده از هشت گیر می‌توان در هنگام اجرای دیوار با تعبیه شاخک‌ها یا میلگردهای افقی در هر ۵۰۰ میلیمتر ارتفاع، اتصال بین دیوار و کلاف را تامین نمود.
ضوابط بعد از اجرا
- دیوارها باید پس از اجرا حداقل به مدت سه روز مرطوب نگه داشته شوند.
- برای حفظ انسجام ساختمان باید دیوارهای باربر با کلاف روی آن به نحو مناسب درگیر شوند.
دیوارهای زیر زمین
دیوارهای زیر زمین جهت تحمل بارهای قائم به اضافه بارهای جانبی که از خاک‌های مجاور ناشی می‌شوند باید دارای مقاومت و ضخامت کافی باشند. مبحث هشتم در رابطه با این دیوارها ضوابط زیر ارائه کرده است.
- ضخامت دیوار زیر زمین باید حداقل برابر با ضخامت دیوار طبقه همکف باشد.
- در صورت عدم استفاده از کلاف افقی زیر دیوار طبقه زیر زمین باید تمامی میلگردهای قائم در دیوار طبقه زیر زمین به میلگردهای شالوده متصل شوند.
- دیوارها باید در برابر نفوذ آب و رطوبت عایق کاری شوند. عایق کاری رطوبتی زیر دیوار با قیر گونی و سایر مصالح مشابه به دلیل کاهش مقاومت برشی در برابر بارهای جانبی مجاز نیست و ۲۰ میلیمتر ملات ماسه – سیمان با نسبت سیمان به ماسه یک به دو کافی است.
