نشریه شماره ۶۲۲

طراحی، اجرا، راهبری و نگهداری سیستم‌های ردیابی و اعلام حریق ساختمان‌ها براساس استانداردهای شناخته شده و معتبر جهانی با توجه به انواع تجهیزات موجود و انتخاب سیستم مناسب برای حفاظت از افراد و اموال از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. تنوع كاربری‌ها، افزایش وسعت و ارتفاع بناها و چگونگی استفاده از آن‌ها با توجه به اهمیت حفاظت از تندرستی و حیات انسا‌ن‌ها و همچنین محافظت از ارز‌ش‌های مادی و معنوی اموال و ساختمان‌ها، استفاده از یك آیین نامه و دستورالعمل استاندارد با رسته بندی نسبتاً كاملی را الزام آور می‌نماید. نشریه شماره ۶۲۲ با عنوان مشخصات فنی عمومی و اجرایی سیستم‌های ردیابی و اعلام حریق ساختمان در این زمینه تهیه و تنظیم شده است. و به منظور ایجاد هماهنگی و یكنواختی در معیارهای طراحی اجرا، نظارت، راهبری و نگهداری اینگونه سیستم‌ها در طر‌ح‌ها و پروژ‌ه‌های سرمایه‌گذاری عمرانی كشور تهیه و تدوین شده است. در این مشخصات فنی استفاده از لوازم و مصالح اعلام حریق استاندارد و نیز رعایت اصول، روش‌ها و فنون اجرایی متناسب با تجهیزات كاربردی مورد تأكید قرار گرفته است.

دامنه پوشش نشریه شماره ۶۲۲

نشریه شماره ۶۲۲ حاوی ضوابط و معیارهای فنی لازم در زمینه برنامه ریزی، طراحی، اجرا، راه‌اندازی و نگهداری سیستم‌های ردیابی و اعلام حریق ساختمان و محوطه اطراف آن است. مباحث ارایه شده همچنین شامل سیستم‌های متعارف، آدر‌س پذیر و آنالوگ در انواع مختلف و نیز مجموعه‌های آشكارسازهای خودكار همراه با دیگر لوازم مربوط متصل به پانل‌های كنترل و مانیتورهای ارتباطی میانی است.

آشكارساز

بخشی از یك سیستم ردیابی و اعلام حریق خودكار با حداقل یك حسگری كه به طور مداوم، یا در فواصل مكرر حداقل یك پدیده مناسب فیزیكی و یا شیمیایی همبسته با آتش را كنترل نموده و حداقل یك سیگنال متناظر با آن را به مركز اعلام حریق ارسال نماید.

تصمیم گیری برای صدور فرمان اعلام حریق یا به كار انداختن دستگاه‌های حفاظت از حریق ممكن است در آشكارساز یا در بخش دیگری از سیستم مانند مركز اعلام حریق اتخاذ شود.

آژیر خطا

آژیر خطا سیگنال اعلام حریق به هر علتی غیر از آتش سوزی است. آژیرهای خطا به چهار دسته به شرح زیر تقسیم می‌شود.

هشدارهای ناخواسته ناشی از نوع طراحی سیستم یا تكنولوژی آن كه قاعدتاً قابل پیش‌بینی است از قبیل یك پدیده آتش مانند با تاثیرات محیطی (مانند دود ناشی از آتش بازی در مجاورت محل نصب سیستم، وجود گردوغبار یا حشرات، فرآیندهایی كه دود یا شعله ایجاد می كند، یا آثار محیطی كه برخی آشكارسازها را ناپایدار م یكند مانند جریان سریع هوا)
خرابی‌های تصادفی
اشتباهات انسانی (مانند آزمو‌ن‌های تعمیر و نگهداری سیستم بدون اعلام به ساكنین ساختمان)
آژیر خطای دستگاه ناشی از خرابی سیستم
هشدارهای عمدی ناشی از فشردن شستی‌های دستی یا تحریك آشكارسازها با آگاهی از عدم وجود حریق
هشدارهای ناآگاهانه ناشی از فشردن شستی‌های دستی یا باعث عملكرد آشكارسازها شدن به تصور وجود آتش سوزی

بررسی ضرورت استفاده از سیستم اعلام حریق

به طور كلی تمامی ساختما‌ن‌ها بنا بر الزام قانونی و بر حسب ارز‌یابی خطر آتش سوزی به وسیله كارشناسان حفاظت از حریق، به نوعی سیستم ردیابی و اعلام حریق نیاز دارند. سیستم اعلام حریق خودكار معمولاً به منظور آشكارسازی حریق در مراحل اولیه وقوع آن به كار می‌رود تا با كشف به موقع آن بتوان :

افراد را از وقوع حریق آگاه ساخت
برای فرار افراد و نجات كسانی كه در معرض خطر قرار دارند اقدام كرد.
اقدامات لازم برای خاموش نمودن حریق و درخواست كمك از سازمان‌های آتش نشانی را به موقع به عمل آورد.

در موارد زیر سیستم ردیابی و اعلام حریق خودكار باید مورد استفاده قرار گیرد.

در مواردی كه سیستم ردیابی و اعلام حریق خودكار بخشی از یك راه حل مهندسی حریق باشد.
در مواردی كه در سیستم‌های حفاظت از حریق از درب‌های خودبسته شو یا سیستم‌های كنترل دود استفاده می‌شود.
در مواردی كه پایین بودن سطح تصرف در ساختمان یا بخشی از آن، به گونه‌ای است كه ممكن است پیش از آگاهی ساكنان از وقوع حریق، به راه‌های فرار از حریق صدمه و آسیب وارد شود.

سیستم‌های اعلام حریق دستی اغلب در اماكن و كارگا‌ه‌هایی كه هیچ كس نمی‌خوابد یا افراد به طور شبانه‌روزی بیدار بوده و مشغول كارند و احتمال آتش سوزی ضعیف است، كفایت می‌كند، لیكن در مكان‌هایی كه افراد می‌خوابند باید علاوه بر سیستم‌های دستی از سیستم‌های اعلام حریق خودكار نیز استفاده شود.

اجزای سیستم‌های ردیابی و اعلام حریق خودكار

اجزای سیستم‌های ردیابی و اعلام حریق خودكار شامل موارد زیر خواهد بود.

مركز اعلام حریق
آشكارسازهای حریق
وسایل اعلام حریق
شستی‌های دستی اعلام حریق
تجهیزات مسیر ارتباط اعلام حریق
ایستگاه آتش نشانی
كنترل تجهیزات خودكار اطفای حریق
تجهیزات خودكار اطفای حریق
تجهیزات مسیر ارتباط اعلام خطا
مركز دریافت اعلام خطا

مناطق هشدار حریق

در بسیاری از ساختما‌ن‌ها، استراتژی تخلیه بسیار ساده خواهد بود. در صورت فعال شدن هر شستی اعلام حریق یا تشخیص حریق توسط آشكارساز خودكار حریق، آژیرهای اعلام حریق در سراسر ساختمان عمل كرده و لزوم تخلیه كل ساختمان را یادآوری خواهند نمود.

در ساختمان‌های بزرگتر و پیچید‌ه‌تر، سیگنال تخلیه در اولین لحظه، از نظر گستره می‌تواند محدود باشد مانند یك طبقه به تنهایی‌، تعداد محدودی از طبقات، یا ناحیه محدودی از ساختمان. در سایر نواحی، سیگنال اخطار را می‌توان به منظور اطلاع ساكنین از سیگنال هشدار، بدون الزام ساكنین به تخلیه، تولید و اعلام كرد. به منظور پشتیبانی از چنین ترتیب‌هایی، ضروری است كه ساختمان به تعدادی مناطق هشدار مجزا تقسیم شده به نحوی كه وضعیت كار آژیرهای اعلام حریق در هر منطقه هشدار از وضعیت كار آژیرهای اعلام حریق در سایر مناطق هشدار مستقل باشد‌. بنابراین آژیرهای اعلام حریق در ساختمان گرو‌ه‌بندی شده و در هر لحظه از زمان، تمام آژیرهای اعلام حریق واقع در یك منطقه دارای وضعیت و حالت مشابه هستند (یعنی ساكت، سیگنال اخطار را تولید می‌كنند یا سیگنال تخلیه را تولید می‌كنند).

سیگنال‌های هشدار برای افراد ناشنوا

معیوب بودن شنوایی بدان معنا نیست كه انسان كاملاً به صدا، غیر حساس و بدون عكس العمل باشد‌. بسیاری افراد با نقص شنوایی شدید، درك به اندازه كافی روشن از برخی انواع سیگنال‌های هشدار شنوایی متعارف داشته و از نظر اخطار در مورد حریق به تمهیدات خاصی نیاز ندارند‌. در بعضی موارد، اشخاص دیگری حضور داشته و می‌توانند به افراد ناشنوا در باره لزوم تخلیه اخطار بدهند و در این موارد امكان دارد تعیین روال‌هایی جهت اتكاء به دیگران برای دادن اخطار، ضروری باشد.

به هر حال، در و‌ضعیت‌هایی مانند ساختمان‌هایی با تعداد قابل توجهی از افراد ناشنوا، ساختمان‌هایی كه در آنها یك یا چند فرد با شنوایی معیوب در انزوای نسبی كار می‌كنند و ساختمان‌هایی كه در آنها یك یا چند فرد ناشنوا در اطراف ساختمان تا حد زیادی حركت می‌نمایند، پیش بینی وسایل اضافی برای دادن اخطار به افراد ناشنوا می‌تواند امری ضروری باشد‌. اگر ساكنین مورد نظر در اكثر اوقات در ناحیه محدودی از ساختمان زندگی و یا كار كنند، سیگنا‌ل‌های هشدار دیداری در آن ناحیه (و دست‌شویی‌های مرتبط‌) می‌تواند گزینه مناسبی باشد‌.

انتخاب اصول تشخیص حریق

هیچ نوع آشكارسازی رانمی‌توان برای تمام كاربردها مناسب‌ترین تلقی و انتخاب كر‌د‌. انتخاب نهایی در درجه اول به عوامل زیر بستگی دارد.

سرعت پاسخ مورد لزوم (به منظور تحقق اهداف ایمنی در برابر حریق)
نیاز به حداقل نمودن آژیرهای خطا
ماهیت خطرات حریق

به هر حال در نظر گرفتن سایر عوامل، مانند هزینه، مناسب بودن برای محیط مورد نظر و الزامات نگاهداری می‌تواند ضروری باشد‌. در برخی شرایط، تركیبی از انواع مختلف آشكارساز به منظور بهینه سازی سرعت آشكارسازی یا حداقل نمودن آژیرهای خطا، می‌تواند مناسب باشد.

تعیین محل نصب و فواصل آشكارسازهای خودكار حریق

آشكارسازهای حرارتی و دودی با انتقال گازهای داغ و دود از محل حریق به آشكارساز بر اساس جابجایی (Convection)عمل می‌كنند. در تعیین محل نصب و فواصل این نوع آشكارسازها، ضروری است زمان لازم برای این انتقال محدود شده و اطمینان حاصل شود كه نتایج و عناصر حاصل از سوختن با غلظت كافی به آشكارساز برسد. در یك ساختمان، دا‌غ ترین گاز و بیشترین غلظت دود عموماً در بالاترین ارتفاع بخش‌های نواحی بسته و مسدود بوجود می‌آید و بدین دلیل آشكارسازهای حرارتی یا دودی در این نواحی باید نصب شوند.

هنگامی كه دود و گازهای داغ از حریقی بوجود می آیند، با هوای سرد و تمیز مخلوط شده و دچار غلظت كم‌تر رقیق‌تر گشته و به صورت هاله پر مانند در می‌آیند. بدین سبب با افزایش ارتفاع (فاصله) سقف از حریق، اندازه حریق مورد نیاز برای فعال نمودن آشكارسازهای حرارتی یا دودی به سرعت افزایش می‌یابد. برای مقابله با این گونه موارد،تا حدودی می‌توان از آشكارسازهای حسا‌س‌تری استفاده كرد‌. آشكارسازهای پرتو نوری در مقایسه با آشكارسازهای نو‌ع نقطه‌ای حساسیت كمتری به اثرات ارتفاع سقف دارند چون اندازه افزایش یافته هاله بخش بزرگی از طول مسیر پرتو نوری را در بر داشته و سبب اعتدال اثرات غلظت كاهش یافته دود می‌شود.

فهرست مطالب نشریه شماره ۶۲۲

در نشریه شماره ۶۲۲ مباحث مربوط به معرفی انواع سیستم‌ها و مشخصات فنی ساخت اجزای آن، استانداردها و ضوابط طراحی و اجرا، كنترل آژیرهای خطا، راه اندازی و تحویل، و دستورالعمل‌های راهبری و نگهداری ارایه شده است. این مشخصات فنی حاوی ضوابط و معیارهای فنی لازم برای طیف وسیعی از سیستم‌ها شامل سامانه‌های متعارف، آدرس پذیر و آنالوگ در انواع مختلف و همچنین مجموعه‌های شبكه‌ای آشكارسازهای خودكار همراه با دیگر لوازم مربوط متصل به پنل‌های كنترل و مانیتورهای ارتباطی میانی هستند.