نشریه شماره ۲۶۷ جلد ۱

نشریه شماره ۲۶۷ با عنوان آیین نامه ایمنی راه‌ها در هفت جلد با همکاری پژوهشکده حمل و نقل وزرات راه و ترابری (وقت) و بهره مندی از توان علمی و تحصصی جمعی از کارشناسان با تجربه کشور در سال ۱۳۸۴ تهیه و ابلاغ شد. همانند هر آیین نامه‌ای كه برای ارتقا و بهبود كارایی بعد از مدت زمان معینی نیاز به بازنگری دارد، ضروری دانسته شد تا نشریه ایمنی راه نیز بازنگری و ایرادها و كاستی‌های احتمالی آن رفع و مطالب آن بهروز شود.

در این خصوص با فراخوان گسترده و بر اساس نظرات رسمی دریافت شده از جامعه مهندسی کشور، تطبیق آخرین مراجع بین المللی و تجارب راهسازی کشور در سال‌های اخیر و با تاکید بر ارتقای ایمنی راه‌های کشور جلد اول و چهارم آیین نامه به عنوان بخش‌های مهم آیین نامه مذکور بازنگری شد. نتیجه این بازنگر ی منجر به تدوین دو جلد با عنوان‌های مبانی طرح ایمن راه و حاشیه راه شد که به ترتیب جایگزین جلد اول، ایمنی راه و حریم (۱-۲۶۷) و جلد چهارم ایمنی راه (۴-۲۶۷) می‌شود.

نشریه حاضر، جلد اول آیین نامه ایمنی راه‌ها تحت عنوان (مبانی طرح ایمن راه) است. این جلد شامل سه فصل است. در این جلد مطالبی در خصوص معرفی ایمن راه، عوامل مؤثر بر ایمنی، عامل انسانی، تعریف و ساختار سامانه مدیریت ایمنی، ویژگی‌های راه ایمن و ضوابط و رهنمودهای لازم برای فراهم كردن و افزایش ایمنی پروژه‌های طراحی و نیز راهكارهای رفع مشكلات احتمالی راه‌های موجود آورده شده است.

مفاد این جلد برای پروژه‌های در دست مطالعه ساخت و بهسازی باید بلافاصله پس از ابلاغ در نظر گرفته شود، ولی اعمال آن برای راه‌های موجود كشور، حتی به فرض نبودن مشكلات و محدودیت‌های اعتباری، سال‌ها به درازا می‌كشد و به هر حال در مطلوبترین شرایط نیز، نمی‌توان انتظار داشت كه ضوابط و رهنمودهای ایمنی در زمانی كوتاه بر سراسر شبكة راه‌های موجود كشور اعمال شود.

اهداف نشریه شماره ۲۶۷ جلد۱

هدف اصلی از تدوین نشریه شماره ۲۶۷ این جلد، ارتقاء ایمنی طرح‌های راهسازی و ایمن‌تر كردن راه‌های موجود است. سایر اهداف عبارتند از.

معرفی عوامل مؤثر بر ارتقاء ایمنی طرح‌ها
هماهنگی در معیارها و ضوابط طرح و نگهداری ایمن راه
كاهش و در حالت ایده‌ال حذف عوامل مؤثر مربوط به راه در بروز تصادفات
معرفی راهكارهایی برای رفع مشكلات احتمالی ایمنی در راه‌های موجود
ارتقاء دانش مهندسی ایمنی راه

ایمنی راه

ایمنی راه عبارت از شرایط و عواملی است كه بر ایمنی و سلامت استفاده‌كنندگان از راه تأثیر گذاشته یا می‌تواند بگذارد. ایمنی راه ایجاد شرایطی در راه است كه استفاده‌كنندگان از راه از خطرهای منجر به صدمات و خسارات جانی و مالی دور باشند. خطر در راه‌ها به هر شرایط غیرمنتظره، وضعیت یا موقعیتی كه به تنهایی یا در كنار سایر عوامل امكان احتمال وقوع تصادف یا تشدید آن را سبب شود، اطلاق می‌شود. تصادف نیز رویدادی اتفاقی در راه برای یك وسیله نقلیه متحرك به تنهایی (مانند واژگونی) یا بین یك وسیله نقلیه با عوامل دیگر (مانند وسیله نقلیه دیگر یا عابر) است كه سبب فوت یا جراحت یا وارد شدن خسارت مالی به استفاده‌كنندگان از راه یا افراد واقع در حاشیه راه می‌شود.

عوامل مؤثر بر ایمنی راه

عوامل مؤثر بر ایمنی راه به عواملی اطلاق می‌شود كه احتمال وقوع تصادف یا پیامد آن را افزایش می‌دهند. تصادف ترافیكی به دلیل نقش عوامل مختلف در وقوع آن پیچیده است. بر اساس مطالعات متعددی كه در كشورهای مختلف به انجام رسیده است، می‌توان فهرستی از علل مختلف برای تصادفات را تهیه كرد. كمتر تصادفی است كه بر اثر یك عامل منفرد اتفاق می‌افتد.

تصادفات ترافیكی بر اساس اندركنش میان عامل انسانی، وسیله نقلیه و راه و محیط اطراف آن حادث می‌شوند. شناسایی روابط بین این عوامل و به كارگیری شیوه‌های مناسب برای جلوگیری از وقوع و افزایش شدت تصادفات مهم و حیاتی است. شناخت تعامل این سه جزء (انسان، وسیله نقلیه و راه و محیط اطراف آن)، اساس شناخت عوامل مؤثر بر وقوع تصادف است.

مدیریت ایمنی راه

ایمنی موضوعی فرا بخشی است و در هر كشوری، مدیریت ایمنی راه یكی از مهمترین عوامل بهینه سازی و افزایش كارآمدی تلاش‌های ایمنی بخش‌های مختلف محسوب می‌شود. اگر كشوری فاقد یك نهاد هماهنگ كننده كارآمد باشد، فعالیت‌های ایمنی راه در یك راستا نبوده و در نتیجه اثربخش نمی‌شود. در واقع در چنین كشورهایی دستگاه‌ها و نهادهای مرتبط با بودجه كم و به صورت نامنظم، موضوعات محدودی را تحت پوشش قرار داده و فعالیت‌هایی را به صورت پراكنده و ناهماهنگ انجام می‌دهند.

مدیریت ایمنی راه، فرایندها، وظایف و برنامههای مؤثر بر ایمنی راه را هدایت، كنترل، راهنمایی و اداره میكند. مدیریت ایمنی راه، وظایف سازمانها و نحوه هماهنگی آنها، سیاست‌های كلان بودجه‌ای و ارائه راهكارهای نرم افزاری از قبیل مدیریت تقاضا و سایر برنامه‌ریزیهای لازم در جهت ارتقا ایمنی را از دید كلان ارزیابی و تحلیل می‌كند. به طور كلی مدیریت ایمنی راه بر تعیین بسترهای لازم، تدوین سیاست‌ها و ابزارهای نرم‌افزاری و اصول مدیریت ابزارهای سخت افزاری متمركز است.

سامانه مدیریت ایمنی راه‌ها سامانه‌ای است كه به صورت جامع، یكپارچه و نظام مند، فرآیندهای ایمنی راه را راهبری و هدایت می‌كند. این سامانه، اهداف ایمنی را تعریف و با استفاده از زیرسامانه‌های مختلف خود كلیه مشكلات و خطرات را شناسایی، ارزیابی و اولویت‌بندی می‌كند. تعریف و اجرای اقدامات پیشگیرانه، مستندسازی كلیه اقدامات و بازخورد اقدامات برای افزایش اثربخشی از سایر ویژگی‌های سامانه مدیریت ایمنی است.

اهداف مدیریت ایمنی راه

اهداف مدیریت ایمنی راه به شرح زیر است.

یكپارچه سازی تمام فعالیت‌های مستقیم و غیر مستقیم تأثیرگذار بر ایمنی راه
تعریف شرح وظایف سازمان‌ها و نهادها
تعریف ارتباط سازمانی بین نهادها و سازمان‌ها
اطمینان از وجود فرایند تصمیم گیری صحیح و علمی
ایجاد فرایند مناسب برای دستیابی به اهداف تعریف شده در طرح‌ها و برنامه‌های اجرایی ایمنی در سطوح ملی و استانی
ارزیابی و كنترل اقدامات اجرایی
تعیین میزان انطباق اقدامات با استانداردهای مربوطه
ارزیابی وضعیت موجود، شناسایی نواقص و مشكلات و اولویت بندی آنها
پیشگیری از وقوع تصادف
تأمین دانش فنی مورد نیاز برای بهبود عملكرد ایمن شبكه راه‌ها.

راه ایمن و ویژگی‌های آن

راه ایمن در حالت ایده‌ال راهی عاری از هرگونه عوامل تأثیرگذار (عوامل مرتبط با راه) در وقوع تصادف است. راه ایمن حتی در صورت خطای استفاده‌كنندگان یا نقص وسیله نقلیه، می‌تواند پیامدهای آن را كاهش و به حداقل برساند. البته به طور مطلق نمی‌توان راه را ایمن یا غیر ایمن دانست. بهتر است برای راه‌های با عملكرد ایمنی بهتر از عبارت راه ایمن‌تر استفاده كرد. ویژگی‌های راه ایمن عبارت است از:

قابلیت دید مناسب در راه
قابلیت خود معرف بودن راه
قابلیت بخشندگی راه
سازگاری عناصر راه با یكدیگر و اجتناب از اعمال تغییرات ناگهانی در مشخصات راه
تأمین نیازهای ایمنی استفاده كنندگان راه به ویژه استفاده كنندگان آسیبپذیر
تأمین ایمن نیازهای كاربری‌های اطراف راه
تناسب مشخصه‌های راه با نوع و عملكرد راه
تأمین رویه هموار و ایمن
تناسب مشخصات راه با سرعت عملكردی وسایل نقلیه
اجتناب از ایجاد موقعیت‌ها یا عوامل تحمیل كننده رفتار پر خطر به استفاده‌كنندگان

معیارهای طرح ایمن راه

آیین نامه طرح هندسی راه‌های ایران – نشریه شماره ۴۱۵، برای تأمین حداقل مشخصات ایمن راه، معیارهای اجباری زیر را كه باید در مرحله طراحی كنترل شوند، ارائه كرده است.

سرعت طرح
عرض خط عبور
عرض شانه
عرض راه در ابنیه فنی
قوس‌های افقی (پیچ‌ها)
قوس‌های قائم (خم‌ها)
شیب‌های طولی
حداقل فواصل دید
شیب‌های عرضی

خطوط کمکی

در بخش‌هایی از راه برای افزایش ایمنی و حفظ سطح کیفیت ترافیک راه، یک خط عبوری به راه اضافه می‌شود که به آن خط کمکی گفته می‌شود. خط کمکی برای ایجاد امکان تغییر سرعت، تغییر خط، حرکت‌های گردشی، سبقت و تفکیک وسایل نقلیه کندرو و سنگین از ترافیک سبک ایجاد می شود. خط‌های کمکی متداول شامل خط‌های تغییر سرعت که در تقاطع‌ها و تبادل‌ها به کار می‌روند. خط‌های کمکی کندرو در مسیرهای سربالایی و سرازیری و خط‌های کمکی سبقت هستند. خط‌های کمکی سبقت برای ایجاد امکان کنار گشیدن وسیله نقلیه جلویی و عبور وسیله نقلیه عقبی در برخی از قسمت‌های راه مانند نواحی دارای فاصله دید سبقت مناسب که به دلیل تراکم ترافیک مسیر مقابل امکان سبقت وجود ندارد، ایجاد می‌شوند. در صورت جانمایی مناسب خط‌های کمکی و طرح آنها بر اساس استانداردهای طراحی، این خط‌ها یاعث بهبود ایمنی می‌شوند. برای طرح خط‌های کمکی به نشریه شماره ۴۱۵ (آیین نامه طرح هندسی راه‌های ایران) مراجعه شود.

فهرست مطالب نشریه شماره ۲۶۷ جلد ۱

جلد اول این آیین‌نامه شامل ۳ فصل است. فصل اول، كلیات شامل هدف و نحوه بیان معیارهای اجباری و توصیه شده است. در این فصل موارد عدول از آیین‌نامه نیز بیان شده است. فصل دوم، ایمنی راه شامل معرفی و توصیف اجزای مدیریت ایمنی راه است. در فصل سوم، راه ایمن، نیز ویژگی‌های راه ایمن، معیارهای طرح ایمن راه آورده شده است.