نشریه شماره ۶۹۱
با توجه به اهمیت مبحث ارزیـابی اقتصـادي محـیط زیسـت، نظام فنی و اجرایی سازمان مدیریت و برنامـه ریـزي کشـور، نشریه شماره ۶۹۱ را با عنوان« دسـتورالعمل ارزیـابی و ارزشگذاري اقتصادي محیط زیست در طرح‌هاي تملک دارایی‌هاي سرمایه‌اي »در دستور کار خود قرار داده است.
این دستورالعمل با هدف شناسایی و معرفـی روش‌هـاي مناسـب ارزیـابی اقتصـادي محـیط زیسـتی مرتبط با اجراي طرح‌هاي توسعه‌اي (مانند بنادر، اسکله‌ها، فرودگاه‌هـا، طـر‌ح‌هـاي صـنعتی نظیـر پالایشـگاه‌هـا، واحدهاي پتروشیمی و سیمان و غیره) است.
اهداف و چشم اندازهای نشریه شماره ۶۹۱
به طورکلی، از منظـر اقتصادي اهداف محیط زیستی طراحی شده براي بسیاري از برنامـه‌هـا و فعالیـت‌هـاي توسـعه‌اي را می‌توان با سه محور اصلی زیر معرفی کرد.
ارتقاي کیفیت محیط زیست
ارتقای کیفیت محیط زیست به منزله‌ي کاهش انتشار آلودگی‌هاي محیطی داراي منشا انسانی تا رسیدن به سطوحی قابل قبول از نقطه نظر اجتماعی است. بدیهی اسـت کـه در ایـن زمینـه، عـواملی چـون ویژگـی‌هـاي محـیط، فناوري‌هاي تولیدي و محیط زیستی قابل دسترس و همچنین منابع مالی و اقتصادي تحت اختیار، نقش تعیـین کننـده‌اي خواهند داشت.
توسعه پایدار
صرف نظر از تعدد تعاریف و مفاهیم ارائه شده، شاید بتوان منظور از توسـعه‌ي پایـدار را در مفهوم «تلاش همه جانبه براي بهبود مدیریت منابع در راستاي تضمین کیفیت و فراوانی آنهـا در درازمـدت بـراي انسان» خلاصه کرد.
تنوع زیستی
تنوع زیستی ناظر بر گوناگونی حیات بر روي زمین در ابعاد مختلف گونه‌اي، ژنتیکی و زیستگاه‌هاي قابـل سکونت براي جانداران است.
غالباً در طراحی و اجراي طرح‌هـاي توسـعه‌اي، هزینـه‌هـاي وارده بـه محیط زیست نادیده گرفته می‌شوند. براي رفع چنین نقیصه‌اي، انجام مطالعات (ارزیابی پیامـدهاي محـیط زیسـتی) رواج یافته است.
چارچوب و سیاست‌هاي ارزیابی اقتصادي محیط زیست
فعالیت‌هاي معطوف به ارزیابی اقتصادي طرح‌هاي توسعه‌اي از منظر محیط زیست، داراي دو رکن بنیادي هستند.
- ارزشگذاري اقتصادي منابع محیط زیستی موجود
- برآورد هزینه‌هاي تخریب محیط زیست
از آنجا که منابع در دسترس کمیاب هستند، لذا با تخصیص آنها به یک طـرح، مـانع از تخصیص آنها به سایر طرح‌ها خواهد شد. از این رو در اقتصاد، «انتخاب عقلانی» به معنی بهتـرین اسـتفاده از منـابع موجـود است.
هزینه‌های زیست محیطی
هزینه‌هاي محیط زیستی، آن دسته از هزینه‌هایی هستند کـه در اثـر اسـتفاده از منـابع، بـه محـیط زیسـت و آکوسیستم‌هاي طبیعی و نیز تمام استفاده کنندگان تولیدات و خدمات محیط زیستی تحمیل می‌شوند.
در اثر فعالیت‌هاي صـنعتی (تولیـد سـیمان، فـولاد، خودروسـازي، پتروشـیمی و …)، به غیر از محصولات اصلی که عرضه می‌شوند، برخی محصولات ناخواسته و جانبی نیز بـه محـیط راه پیـدا کـرده و باعـث کاهش کیفیت آکوسیستم‌هاي طبیعی اعم از خشکی و آبی، تخریب اراضی و منظرها، نابودي و یا افت کیفیت خـاك‌هـاي حاصلخیز و غیره می‌شوند.
ارتباط بین ارزیابی اقتصادي محیط زیست با سایر ارزیابی‌هاي اثرات اقتصادي
نظریات اقتصادي در اصل، بیانگر مشاهدات واقعی در زندگی روزمره هستند. محیط زیست، بخشی از زندگی اسـت کـه اهمیت آن در بسیاري از ابعاد و زمینه‌ها، بنیادي و تعیین کننده تلقی می‌شود. بخش بزرگی از آنچه اقتصاد محیط زیست خوانده می‌شود، در اصل بر گرفته از اندیشه‌هاي اقتصاد کاربردي یا عملی است. در اقتصاد محیط زیست از نظریات اقتصـاد خرد و کلان براي کسب آگاهی در مورد شیوه‌هاي اثرگذاري عوامل اقتصادي بر مصرف کالاهـا و خـدمات محـیط زیسـتی، استفاده می‌شود.
فهرست مطالب نشریه شماره ۶۹۱
در نشریه شماره ۶۹۱ فصل اول با اقتصاد محیط زیست و یافتن راه حل‌هاي مناسب بـراي تخصـیص کارآمـد منابع محیط زیستی، سر و کار دارد.
فصل دوم ساز و کارهایی جهت محاسبه تمامی هزینه‌هاي جانبی در نتیجه فعالیت‌هاي توسعه‌اي بر محیط زیست و منظـور نمـودن آنها در ارزیابی طرح‌ها و پروژه‌هاي مربوطه را بررسی می‌کند.
فصل سوم، رویکردهاي قابل طرح در ارزیابی اقتصادي محیط زیسـتی مـرتبط بـا فعالیـت‌هـاي اقتصـادي و شـرح رایج‌ترین رویکردها و فنون ارزشگذاري اقتصادي منابع و ارزیابی خسارات اقتصادي وارده به محیط زیسـت را بیان می‌کند. در این فصل به بیان توضیحاتی مختصر در مورد چارچوب مفهومی ارزش و ارزش گذاري در علم اقتصاد می‌پردازد. این نشریه در ۲۰۱ صفحه منتشر شده است.
کلیات
- ارائه چارچوب مفهومی ارزیابی اقتصادی محیط زیستی طرح‌های عمرانی
- تبیین ضرورت، اهداف، چشم انداز و چارچوب و سیاست‌های ارزیابی اقتصادی محیط زیستی
- ارائه تجربیات جهانی
- تعیین قلمروی ارزیابی اقتصادی محیط زیست
- گام‌های مورد نیاز در تعیین قلمروی ارزیابی اقتصادی
مبانی و الزامات ارزیابی اقتصادی
- الزامات بین المللی ادغام هزینه‌های خارجی محیط زیست با حساب‌های ملی و طرح‌های عمرانی
- الزامات ملی
- ارتباط بین ارزیابی اقتصادی محیط زیست با سایر ارزیابی‌های اثرات اقتصادی
- قوت‌ها، نقاط ضعف و تنگناها و چالش‌های مربوط به انجام ارزیابی اقتصادی محیط زیستی
چارچوب‌های انجام مطالعه و ارزیابی اقتصادی محیط زیستی
- معرفی رویکردهای ارزیابی اقتصادی محیط زیستی
- معرفی رویکردهای تحلیل اقتصادد محیط زیستی مربوط به جلوگیری از تخریب و ارزیابی خسارات وارده بر محیط زیست
- چارچوب تحلیل‌های مالی و اقتصادی
- ساختار تشکیلاتی مورد نیاز برای انجام ارزیابی اقتصادی محیط زیستی
دستورالعمل کلی ارزیابی اقتصادی محیط زیستی طرح های عمرانی
- مرحله اول: گردآوری مستندات و اطلاعات کلی
- مرحله دوم: راهنمای شناسایی و ارزیابی پیامدها
- مرحله سوم: راهنمای ارزش گذاری اقتصادی
