قراردادهای تیپ فیدیک                            

بیش از یك قرن قبل كه صنعت در كشورهای اروپایی رونق گرفته بود، قراردادهای منعقده بین كارفرمایان و پیمانكاران و یا مشاوران در پروژه‌های صنعتی، دارای متون متفاوت و بعضاً سلیقه‌ای بود كه مشكلات عدیده‌ای را در اجراء و بخصوص در تفسیر و مفاهیم شرایط آنها ببار می‌آورد.

از سوی دیگر، اعمال شرایط قراردادی بنفع كشورهای پیشرفته و به زیان كشورهای ضعیف و یا در حال توسعه، فقدان تسلط بر زبان خارجی و  عدم شفافیت متون قراردادها به بروز اختلافات بسیاری بین طرفین قراردادها نیز منجر می‌شد. لذا، جهت رفع این مشكلات، نیاز مبرم به قراردادهای تیپ یا مدل یكپارچه كه در پروژه‌های صنعتی استفاده شود، حس می‌شد. از این رو، فیدیك در سال ۱۹۱۳ توسط پنج انجمن مهندس مشاور از سه كشور بلژیك، فرانسه و سوئیس بنا نهاده شد.

فیدیك از سر واژه‌های عبارت فرانسوی Federation Internationale des Ingeniurs Conseils به معنای فدراسیون بین‌المللی مهندسین مشاور تشكیل شده است. مأموریت فیدیك بهبود بخشیدن فضای كسب و كار و گسترش منافع شركت‌های مهندسین مشاور چه داخلی و چه جهانی منطبق با مسئولیت‌ها جهت تأمین خدمات كیفی و بهره‌مندی اجتماعی و محیط زیست است.

عمده فعالیت‌های فیدیك را تهیه قراردادهای مدل، آئین نامه‌های مربوط به خدمات مهندسی و همچنین توجه به مسائل و مسئولیت اجتماعی نظیر شرافت حرفه‌ای و توجه به انرژی كه منتج به طراحی و توسعه پایدار می‌گردد تشكیل می‌دهد. در حال حاضر ۹۴ انجمن ملی كشورهای مختلف در فیدیك عضویت دارند. در ایران، انجمن مهندسین مشاور یكی از دو ارگان پایه‌گذار جامعه مهندسان مشاور ایران، اولین انجمن حرفه‌ای بود كه در سال ۱۳۵۲ به عضویت فیدیك درآمد.

تشکیلات

در تشكیلات فیدیك ۱۲ كمیته وجود دارد كه اهم آنها به شرح زیر است.

كمیته اجرائی، كمیته قراردادها، كمیته ریسك و مسئولیت و كمیته ارزیابی داوران (Arbitrators) را می‌توان نام برد. فیدیك دارای یك میلیون كارشناس زبده حرفه‌ای در زمینه‌های مختلف از جمله قراردادها، حقوق، حل و فصل دعاوی (Dispute Settlement) ، بیمه، معاملات بانكی در كشورهای عضو دارد كه خدمات مشاوره‌ای ارائه می‌دهند.

تهیه و انتشار قراردادهای مدل

فیدیك از سال ۱۹۵۷ مدل قراردادها را كه توسط كارفرمایان ومشاوران بین‌المللی استفاده می‌شود تهیه و منتشر نموده است. این قراردادها به زبان انگلیسی بعنوان زبان معتبر نوشته شده و توسط كارفرمایان به نمایندگی از دولت‌ها و یا بخش‌های خصوصی در سراسر جهان به صورت بین‌المللی و داخلی بكار گرفته شده است.

این قراردادهای مدل از سه بخش زیر تشكیل شده است.

• موافقت نامه قرارداد contract agreement

این بخش معمولاً بسیار كوتاه بوده و تكمیل آن بعهده تهیه كننده پیش نویس قرارداد است. در ابتدای این بخش شرح كوتاهی كه به آن Recital می‌گویند  با واژه Whereas (از آنجائی كه) عنوان می‌شود.

• شرایط خصوصی particular condition

در شرایط خصوصی اطلاعاتی قرار می‌گیرد كه بستگی به نوع قرارداد دارد كه با توجه به مفاد شرایط عمومی آن را بایستی تكمیل نمود. بعنوان مثال قانون حاكم بر قرارداد، محل تشكیل حكمیت، محل پروژه، نحوه پرداخت ها و غیره.

• شرایط عمومی general condition

این بخش بسیار مفصل است و كلیه شرایطی كه بایستی برای پروژه در نظر گرفت را دارا است. از جمله شرایط مالی، تأخیرات، تعلیق، خاتمه قرارداد، فورس ماژور، حد مسئولیت، مصونیت و غیره. فیدیك همواره توصیه می‌نماید كه حتی‌الامكان در متون شرایط عمومی تغییری انجام نپذیرد اما در عمل و به لحاظ تأمین نظرات كارفرما این امر عملی نیست ولی به رحال می‌توان ساختار و شرایط بسیاری از قراردادها را حفظ نمود.

• ویژگی های قراردادهای فیدیک

قبل از معرفی انواع قراردادهای تیپ فیدیك،‌به معرفی مهمترین ویژگی‌های آنها می‌پردازیم.

• تعادل در ریسک balanced risks

اختصاص ریسك‌ها در قراردادهای فیدیك به طرفین بصورت منصفانه و منطقی است. وظایف و حقوق طرفین قرارداد نیز از تعادل خاصی برخوردار است و یك جانبه نیست. تعادل بین ظرافت حقوقی و امكانپذیری منطبق با اصول حقوق عرفی و مدنی Civil & Common Law  وجود دارد.

• پذیرفته شده accepted

این تیپ قراردادها شناخته شده و بصورت گسترده در سراسر جهان برای پروژه‌های صنعتی بكار گرفته می‌شود. بانك جهانی و بانك‌ها‌ی توسعه‌؛ نهادهای مالی جهت دادن اعتبار و وام استفاده از چنین قراردادهایی را لازم می‌دانند. شرایط این قراردادها در مراكز مهم داوری و دادگاه‌ها كاملاً شناخته شده است و فرآیند رسیدگی به دعاوی را تسهیل می‌كند.

• موثر و شفاف effective & transparent

شفاف بودن متون، بكارگیری یك سری واژه و واژگان‌های حقوقی و فنی (‌Terminologies‌) كه در تمام قراردادهای مدل تكرار شده است استفاده از آنها را آسان می‌سازد. البته، متون این قراردادهای تیپ با ادبیات خاصی نگاشته شد‌ه. فیدیك جایگزینی واژگان‌ها رامجاز نمی‌داند.

• جایگزینی بندها interchangeability of clause

بندهای یك قرارداد را بسادگی می‌توان با بند تیپ دیگر جایگزین نمود. البته انجام این كار مهارت خاصی می‌خواهد چرا كه شرایط بند جایگزین شده بایستی با شرایط بندهای دیگر پیش نویس منطبق باشد.

• دارا بودن راهنمای قراردادها publication guides for contract draft

راهنمای استفاده از سه قراردادهای مدل زیرتهیه و منتشرشده كه در آن به تشریح و توضیح بندهای آنها می‌پردازد و قبل از استفاده از پیش نویس‌های مزبور لازم است كه از توصیه‌های ارائه شده در راهنما مطلع و آنها را بكار گرفت.

1. ‌Conditions of Contract for Construction
2. Conditions of Contract for Plant & Design Build‌
3. Conditions of EPC/Turnkey Contract‌

• انتشارت publications

قراردادهای مدل فیدیك انواع گوناگون دارد كه بسته به موضوع قرارداد و طرفین زیربط مدل آن تعیین میشود. این قراردادهای مدل نیز با رنگ‌های مختلف مشخص می‌شوند‌. جهت كار با این پیش نویس‌های قرارداد تسلط به زبان انگلیسی و آشنا به متون قراردادهای خارجی دو شرط اصلی هستند.

اینك می‌پردازیم به انواع قراردادهای فیدیك.

• مدل مشاور – مشاور دست دوم consultant-sub consultancy agreement

در این پیش نویس؛ قرارداد اصلی كه بین كارفرما و مشاور منعقد anه ضمیمة قرارداد فوق می‌شود. در این صورت شرایط آن جزء لاینفك قرارداد مشاور – مشاور دست دوم می‌a,د. البته بستگی به مبلغ قرارداد دارد، چنانچه مبلغ قرارداد قابل توجه باشد مشاورین دست دوم تن به این كار می‌دهند. واضح است در این حالت ریسك‌هائی كه متوجه مشاور دست دوم خواهد بود افزایش می‌یابد. از طرف دیگر پرداخت به مشاور دست دوم را می‌توان مشروط به پرداخت توسط كارفرما نمود كه به این روش اصطلاحاً Back to Back و یا پی درپی گفته می‌شود. این شرط نیزبه سختی مورد قبول مشاور دست دوم قرار می‌گیرد. و چنانچه مورد قبول واقع شود جریمه تاخیر در پرداخت‌ها و حتی تعلیق را خواستار می‌شوند.

در تنظیم این نوع قراردادها بایستی دقت نمود ریسك‌های كلیدی كه در قرارداد اصلی وجود دارد به قرارداد خود با مشاور دست دوم منتقل شود. ایجاد تعهد برای مشاور دست دوم در قرارداد اصلی، مشكلات زیادی را ببارخواهد آورد.كنترل مشاور دست دوم از لحاظ انجام بموقع تعهداتش بسیارحائز اهمیت است زیرا؛ كارفرما كلیه قصورات ایجاد شده را بحساب مشاور می‌گذارد. ازطرف دیگر؛ قرارداد فوق می‌تواند بین دو مشاور كه طرف سومی (كارفرمای اصلی) وجود نداشته باشد منعقد شود كه ریسك آن را كاهش خواهدداد و از پیچیدگی كمتری برخوردار خواهدبود. از هر دو مدل قرارداد مزبور قراردادهای گوناگونی در معاونت تولید تنظیم شده و با مشاورین خارجی به امضاء رسیده است.

• client / consultant model service agreement

این قرارداد بین مشاور و كارفرما منعقد می‌شود.

اسكوپ كار كه در ضمیمه A قرار می‌گیرد و بایستی توسط تیم فنی تهیه شود.

خدمات نرمال، اضافی و مورد استثناء كه در وضعیت تعلیق بوجود می‌آید.

نرخ كارهای اضافی و مورد استثناء كه با توافق طرفین مشخص می‌شود.

شرایط پرداخت

شرایطی كه مانع انجام خدمات می‌شود به نحوی كه كارها به حالت تعلیق درآید. با توجه به ماهیت پروژه و شرایط مزبور با تكمیل كردن آن می‌توان از گنجاندن شرایط فورس ماژور (برای مشاور) صرف نظر كرد. این مورد در تیپ قرارداد ذكر شده در بند ۱ نیزصادق است.

از این تیپ قرارداد هم در موننكو تنظیم و منعقد شده

• مدل قرارداد ساخت condition of contract for construction 

مدل قرارداد مزبور جهت پروژه‌های مهندسی یا ساختمان‌ها به طور كلی استفاده می‌شود.

مسئولیت طراحی با كارفرما است.

نظارت بر حسن اجرای قرارداد با مشاور است.

پرداخت‌ها به صورت Unit Price و ماهیانه انجام می‌شود.

اختصاص ریسك‌ها بیشتر سمت كارفرما قرار دارد.

مسئولیت تامین تجهیزات با اجرای عملیات باپیمانكار است.

• conditions of contract for plant and design build

قرارداد تیپ فوق بیشتر جهت اجرا بر پروژه‌های برقی و مكانیكی ست و برای طراحی و اجراء پروژه‌های مهندسی است.

پیمانكار مسئول طراحی است.

قیمت‌ها Lump – Sum با تعدیل می‌باشد (پرداخت ماهیانه یا مرحله‌ای و مایل ا ستونی ست)

نظارت بر حسن اجرای قرارداد با مشاور است.

پشتیبانی از كارفرما بر حسب اختصاص ریسك‌ها

• condition of contract for epc / turkey projects

قرارداد تیپ فوق بر اساس كلید در دست می‌باشد. جهت نیروگاه و غیره با خصوصیات زیر همراه است.

كل مسئولیت طراحی با پیمانكار می‌باشد.

معمولاً Lump – Sum ثابت با كمی تعدیل

نظارت بر اجراء قرارداد با نماینده كارفرماست

پشتیبانی كامل از كارفرما بر حسب اختصاص ریسك

دراین مدل قرارداد مشاوربعنوان نماینده كارفرمانقش دارد.

شرایط اینكوترمزبراحتی درآن قابل اعمال است.

• short form of contract

قرارداد مدل فوق جهت كارهای مهندسی با سرمایه كم یا كارهائی كه تكراری و ساده هستند از قبیل ساختن مناطق مسكونی به كار می‌رود و شامل موارد زیر است.

پیمانكار یا كارفرما مسئولیت طراحی را دارد.

قیمت Lump-Sum با تعدیل (پرداخت ماهیانه)

نظارت و اجراء قرارداد با نماینده كارفرماست.

ریسك‌ها بیشتر طرف كارفرماویا پیمانكارمی باشد(بستگی به مسئولیت طراحی دارد)

• conditions of design build operate contract

قرارداد تیپ مزبور تركیبی از طراحی؛ ساخت و اجرا و بهربرداری و تعمیر و نگهداری بلندمدت بوده كه مسئولیت آن بعهده یك پیمانكار یا كنسرسیوم و یا Joint Venture گذاشته می شود. این مدل قرارداد در سپتامبر۲۰۰۷ اولین نسخه آن منتشرشد. حال به برخی از ویژگی‌های آن می‌پردازیم.

• هم پوشانی فعالیت‌های ساخت و طراحی طوری پیش بینی می‌شود كه تاخیرات احتمالی به حداقل برسد.
• با محدودیت‌های اعمالی در هزینه و تعهدات و ریسك‌هائی كه توسط پیمانكار متحمل می‌شود كاهش ریسك در فزونی (Price over runs) وجود دارد.
• با مسئولیت پیمانكار برای ۲۰ سال بهره برداری وی علاقه‌مند است طراحی و ساخت پروژه را با كیفیت انجام داده تا هزینه‌های بهره برداری و تعمیر و نگهداری آن كاهش باشد.
• به قراردادف وق می‌توان بعنوان یك روش كامل (PPP (Public-Private Partnership نگاه انداخت زیرا این روش یك فرآیند طولانی ست كه شامل تامین، اجرا، بهره برداری و انتقال است با ریسكی زیاد كه توجه ویژه‌ای را بایستی بدان معطوف نمود.

نویسنده:  حمید رضا اعتضادی

دانلود قراردادهای تیپ فیدیک

در بخش زیر قراردادهای تیپ فیدیک به صورت pdf آورده شده است.

توافقنامه – شرایط عمومی (کتاب سبز و آبی)

شرایط عمومی – شرایط خصوصی – فرم‌های نمونه (کتاب قرمز)

فرم کوتاه قرارداد (کتاب سبز)

مدل توافقنامه خدمات مشاوره (کتاب آبی)

شرایط عمومی قراردادهای EPC و کلید گردان (کتاب نقره‌ای)