چرا تعدیل انجام میشود
طبق تعریف، قیمت واحد مندرج در فهرست بها، متوسط قیمت تمام شده در هر کار است و کلیه عملیات لازم برای انجام کار را در بر میگیرد. این قیمت‌ها با استفاده از معیارها و فرضیات ویژه‌ای محاسبه میشوند. آنالیز بهای آیتم های فهرست بها را در نظر بگیرید. مصالح، نیروی انسانی، ماشین آلات و حمل و نقل، ۴ عاملی است که هر آیتم با مشارکت آنها اجرا میشود. هزینه کل اجرای هر آیتم ناشی از هزینه تک تک این عوامل است. بدیهی است در طول زمان هزینه های واقعی اجرای کارها افزایش می‌یابد در حالیکه قیمت های فهرست بها ثابت هستند. برای پروژه‌هایی که مشمول گذر زمان میشوند و مدت پیمان در آنها طولانی است، تفاوت بین هزینه‌های واقعی و قیمت های فرهست بها بسیار چشمگیر خواهد شد. بعضاً نیز تورم‌های شدید و ناگهانی آثار مشابهی برای پروژه های کوتاه مدت را در پی دارد. در عین حال پیش بینی دقیق نرخ افزایش قیمت‌ها، دشواری‌های خاص خود را دارد و در برخی موارد ناممکن است. از این رو در قراردادهای فهرست بهایی ضرر و زیان وارده به پیمانکاران در پروژهای طولانی یا تورم های شدید، با تعدیل قیمتهای فهرست بهای منضم به قرارداد انجام میشود. نحوه تعدیل قیمت‌ها به صورت دستورالعمل و طی بخشنامه‌هایی توسط سازمان مدیریت و برنامه ریزی ابلاغ شده است. بخشنامه‌هایی که تا به حال برای این منظور ابلاغ شده‌اند در صفحه بخشنامه‌های دستورالعمل تعديل عمران سافت در دسترس هستند و با ابلاغ بخشنامه‌های جدید به روز رسانی خواهند شد.
دستورالعمل نحوه تعدیل
دستورالعمل روش تعدیل آحاد بهای پیمان‌ها، از نوع گروه اول (لازم الاجرا) است و به تصویب شورایعالی فنی رسیده است. در صورتیکه دستگاه‌های اجرایی، اسناد مناقصه‌ای را برای اخذ پیشنهاد قیمت در اختیار پیمانکاران قرار داده باشند، لازم است یک نسخه از این بخشنامه و دستورالعمل پیوست آن را برای آنها ارسال دارند تا پیمانکاران پیشنهاد قیمت خود را بر این اساس ارایه نمایند.
اقدام‌های مرتبط با تعدیل، که شامل رعایت ضوابط و دستورالعمل‌ها، کنترل‌ها و محاسبات است، در پنج دسته تقسیم بندی میشوند.
- برآورد
- تهیه و آماده سازی اسناد و مدارک برای اخذ پیشنهاد قیمت
- پس از دریافت پیشنهادها و قبل از انعقاد پیمان
- پس از انعقاد پیمان و شروع کار تا تحویل موقت
- پس از تحویل موقت
برای تنظیم تعدیل یک پروژه، طبق دستورالعمل، برای هر صورت وضعیت محاسبات مربوط به آن را انجام می‌دهند. به عبارت دیگر خود تعدیل نیز نوعی صورت وضعیت است. برخی از اصطلاحات و تعاریفی که در دستورالعمل تعدیل آمده است، در دیگر متون فنی قبلاً ارائه شده است. در عین حال برخی از این اصطلاحات مختص این دستورالعمل بوده و نیاز است که آشنایی مختصری با آنها کسب نمایید.
تعاریف
تعاریف زیر به واژه ها و اصطلاحاتی اختصاص دارد که در این دستور العمل مورد استفاده قرار می گیرند.
دوره: هریک از سه ماهه‌های منتهی به خرداد, شهریور, آذر یا اسفند.
شاخص: عددی که متوسط تغییرات قیمت هر دوره را نسبت به دوره پایه نشان می‌دهد. این شاخص ها طی بخشنامه هایی توسط سازمان مدیریت و برنامه ریزی منتشر میشود. شاخص ها بعضاً به صورت قطعی و بعضاً به صورت موقت تهیه میشوند.
دوره پایه: دوره‌ای که تمامی شاخصهای مربوط به آن عدد ۱۰۰ است.
شاخص گروهی(فصلی): عددی که متوسط تغییرات قیمتهای واحد اقلام یک فصل از فهرست بهای واحد پایه در هر دوره را، نسبت به دوره پایه نشان می‌دهد.
شاخص رشته‌ای: عددی که متوسط قیمتهای واحد اقلام یک رشته از فهرست بهای واحد پایه در هر دوره را، نسبت به دوره پایه نشان می‌دهد.
شاخص کلی: عددی که متوسط تغییرات قیمت های واحد اقلام تمامی فهرست های واحد پایه در هر دوره را, نسبت به دوره پایه, نشان می‌دهد.
شاخص مبنای پیمان
این شاخص برای پیمانهایی که با مناقصه و بدون مناقصه واگذار میشوند به شرح زیر تعریف میشوند.
شاخص مبنای پیمان برای برگزاری مناقصه: یک دوره سه ماهه قبل از دوره سه ماهه‌ای که آخرین روز مهلت تعیین شده متوسط کارفرما برای تسلیم پیشنهاد قیمت پیمانکار در آن واقع شده است. فرض کنید آخرین روز مهلت تسلیم پیشنهاد قیمت در اسناد، ۲۲ بهمن ۱۳۹۵ مشخص شده باشد، در این صورت شاخص مبنای پیمان، شاخص سه ماهه سوم سال ۹۵ خواهد بود.
شاخص مبنای پیمان برای ترک مناقصه: یک دوره سه ماهه قبل از دوره سه ماهه‌ای که پیشنهاد نهایی پیمانکار به صورت کتبی تسلیم کارفرما شده است. در این شرایط تاریخ و روز خاصی برای تسلیم پیشنهاد قیمت مشخص نشده است و امکان دارد طی چندین مرحله مذاکره بین پیمانکار و کارفرما چندین نوع قیمت پیشنهادی توسط پیمانکار ارائه شود. در نهایت پیشنهاد قیمتی که منجر به عقد قرارداد شود ملاک خواهد بود. فرض کنید پیمانکار در ۳۱ شهریور ۹۵ آخرین پیشنهاد قیمت خود را ارائه کرده است و طبق این پیشنهاد قراردادی به امضاء طرفین رسیده است، شاخص مبنای این پیمان شاخص سه ماهه اول سال ۹۵ خواهد بود.
شاخص دوره انجام کار: شاخص دوره انجام عملیات اجرایی, مربوط به آن دوره. فرض کنید مدت زمان اجرای پروژهای ۳۰ ماه شمسی باشد و تاریخ شرع پروژه ۱۵ بهمن ۹۴ باشد. شاخص کارهایی که از ابتدای پروژه تا انتهای سال ۹۴ انجام شود، شاخص سه ماهه چهارم سال ۹۴ خواهد بود.
کارکرد دوره: مبلغ کارهای انجام شده طی آن دوره, شامل عملیات اجرایی, مصالح پایکار و هزینه تجهیز یا برچیدن کارگاه. به عبارت دیگر صورت مبلغ تایید شده صورت وضعیت های هر سه ماهه، کارکرد آن سه ماهه خواهد بود.
ضریب تعدیل: ضریبی که از تقسیم شاخص دوره کارکر به شاخص مبنای پیمان منهای یک به دست می‌آید. این ضریب در برخی موارد در ۰/۹۵ در برخی موارد در ۰/۹۷۵ و در برخی موارد نیز در ۱/۰۰ ضرب میشود. این موارد در بخش‌های بعدی توضیح داده خواهد شد.
کارهای جدید: کارهایی که پس از انعقاد پیمان، در حین عملیات و در چارچوب موضوع پیمان به پیمانکار ابلاغ می شود و برای آنها قیمت و مقدار در فهرست بهای منضم به پیمان، پیش بینی نشده است. کار جدید با کار اضافی تفاوت دارد. کار اضافی نیز پس از انعقاد پیمان ابلاغ میشود ولی این کارها در فهرست بهای منضم قیمت منظور شده است.
تاخیر مجاز: آن بخش از تطویل مدت پیمان که، خارج از قصور پیمانکار باشد. از این تاخیرات می‌توان تاخیر در اجرای پروژه به دلیل نامناسب بودن شرایط آب و هوایی، تاخیر کارفرما در پرداخت مطالبات پیمانکار و … را نام برد. همواره باید برای اثبات مجاز بودن تاخیرات مستندات کافی تهیه شود. این مستندات باید به تایید کارفرکا و نظارت رسیده باشد.
تاخیر غیرمجاز: آن بخش از تطویل مدت پیمان که، ناشی از قصور پیمانکار باشد. تاخیراتی که مستندات مجاز بودن آنها موجود نباشد نیز غیر مجاز محسوب خواهند شد.
مدت پیمان: مدت اولیه پمان بعلاوه مدت زمان مربوط به تاخیرات مجاز پیمانکار. مدت اولیه پیمان در پیمان ذکر شده است و مدت زمان تاخیرات مجاز نیز با توجه به مستندات ارائه شده توسط پیمانکار بدست می‌آید.
مبلغ کارکرد صورت وضعیت: تفاوت مبلغ صورت وضعیت مورد نظر با صورت وضعیت قبلی. این کارکرد باید برای هر فصل از فهرست های منضم به پیمان محاسبه شود.
انتخاب نوع شاخص برای محاسبه تعدیل
برای انتخاب نوع شاخص محاسبه تعدیل، با توجه به نوع قرارداد و فهرست بهای منضم به آن، دو حالت کلی پیش خواهد آمد.
- پیمانهای داری فهرست بهای واحد پایه
- پیمانهای فاقد فهرست بهای واحد پایه
برای پیمانهایی که بر اساس قیمتهای واحد پایه منعقد شده‌اند، شاخص محاسبه تعدیل برای موارد اشاره شده به صورت زیر انتخاب میشود.
مبلغ کارکرد: مبلغ کارکرد، با شاخصهای گروهی (فصلی) فهرست بهای واحد پایه مربوط تعدیل میشود.
مبلغ تجهیز و برچیدن کارگاه: مبلغ تجهیر و برچیدن کارگاه، با شاخص کلی تعدیل میشود.
مبلغ مصالح پایکار: مبلغ مصالح پایکار در هر فهرست پایه، با شاخص گروهی (فصلی) تعدیل میشود.
مبالغ مصالح پایکار مربوط به سیمان، شن و ماسه با شاخص های گروهی فصل (بتن درجا) در فهرست مربوط تعدیل میشود.
در موارد خاص مانند کم بودن مبلغ برآورد و یا غیر قابل تفکیک بودن اقلام کار به فصول فهرست بها برای استفاده از شاخص های گروهی، بنا به تشخیص دستگاه اجرایی، می‌توان به جای شاخص گروهی از شاخص یا شاخصهای رشته‌ای مربوط استفاده کرد، در این صورت باید مراتب با تعیین رشته‌های مربوط، در اسناد و مدارک مناقصه و پیمان درج شود. در غیر اینصورت در تمام حالات برای محاسبه تعدیل از شاخصهای گروهی برای اقلام کار و کلی برای تجهیز و برچیدن کارگاه، استفاده خواهد شد.
اقلام ستاره دار: ردیف های غیر پایه (اقلام ستاره دار)، که برای آنها قیمت پایه تهیه نشده است، مشابه سایر ردیفهای فصل مربوط تعدیل میشوند. قیمت این ردیف‌ها باید هنگام تهیه برآورد، مطابق دستور العمل مربوط تعیین و تصویب شود.
کارهای جدید: قیمت کارهای جدید در زمان اجرا تعیین میشود، لذا این قیمت شامل تعدیل نمیشود. ولی جدا کردن این کارها از فصول در زمان محاسبه تعدیل دیگر کاراهای پیمان کار دشواری است. لذا اگر پیمان دارای تعدیل باشد، در زمان تعیین قیمت کارهای جدید، آن را با تعدیل معکوس به سه ماهه مبنای پروژه برمی‌گردانند. این تعدیل معکوس با شاخص گروهی فصل مربوط انجام میگردد. به عبارت دیگر کار جدید پس از تعدیل معکوس، همانند دیگر کارهای پیمان خواهد بود و شاخص مبنای آن، شاخص مبنای پیمان و شاخص دوره کارکرد آن نیز شاخص گروهیِ دوره سه ماهه‌ای است که براساس قیمتهای آن دوره، قیمت کار جدید تعیین و تصویب شده است.
در کارهایی که بنا به عللی از قبیل شرایط ویژه، طبیعت و نوع کار، استفاده مستقیم از شاخص فهرست های پایه و یا روش تعدیل این دستور العمل مناسب نیست، دستگاه اجرایی باید قبل از واگذاری کار، روش مورد نظر برای تعدیل قیمت این نوع کارها را، طی گزارش توجیهی به سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور (دبیرخانه شورای عالی فنی) پیشنهاد کند، تا پس از تصویب شواری عالی فنی، ملاک عمل قرار گیرد.
برای پیمان هایی که فهرست بهای واحد پایه برای آنها ابلاغ نشده است، شاخص محاسبه تعدیل برای موارد اشاره شده به صورت زیر انتخاب میشود.
در این پیمان‌ها، هنگام تهیه فهرست مقادیر و برآورد کار و قبل از ارجاع کار، توسط دستگاه اجرایی تطبیق فهرست بهای مورد نظر با انواع فهرست های پایه و فصل‌های مربوط به آنها انجام میشود. لذا کارها مربوط به این پیمان‌ها نیز مطابق روش این دستور العمل تعدیل میشود. قیمت کارهای جدید در این پیمان‌ها نیز همانند پیمانهای دارای فهرست بها تعدیل میگردد.
شاخص تعدیل کارکرد در دوره تاخیر
تاخیر مجاز: کارهای انجام شده در مدت زمان تاخیرات مجاز دقیقاً مانند عملیات اجرا شده در مدت پیمان است. این کارکردها نیز با شاخصهای دوره مربوط به انجام کار، تعدیل میشود.
تاخیر غیر مجاز: عملیات اجرا شده در مدت تاخیر غیر مجاز، با متوسط شاخصهای دوره‌های مربوط به مدت پیمان (مدت درج شده در پیمان و مدت های تمدید شده) تعدیل میشود. فرض کنید مدت اولیه پیمانی ۱۴ ماه باشد، برا اساس تاخیرات مجاز نیز ۲ ماه به مدت پیمان اضافه شود. پیمانکار نیز پروژه را در ۲۰ ماه به اتمام برساند. در این صورت برای کارهایی که در ۴ ماهه انتهایی انجام شده است، از میانگین شاخصهای ۱۶ ماه ابتدایی استفاده میشود.
شاخص علی الحساب برای دوران تاخیر: در پایان مدت اولیه و یا هر تمدید پیمان، دستگاه اجرایی مکلف است بنا به تقاضای پیمانکار، تاخیرها را رسیدگی و شاخصهای تعدیل کارکرد دوره‌های بعد را، با توجه به نوع تاخیرها مشخص نماید، تا انجام این رسیدگی، تعدیل کارکردهای بعد از مدت اولیه یا هر تمدید پیمان، حسب مورد با شاخصهای دوره سه ماهه مربوط به پایان مدت اولیه یا هر تمدید پیمان، محاسبه و به صورت علی الحساب پرداخت خواهد شد.
محاسبه تعدیل صورت وضعیت ها
برای محاسبه تعدیل هر صورت وضعیت، ابتدا دوره های مربوط به کار کرد آن صورت وضعیت مشخص، سپس با استفاده از شاخص های گروهی مربوط و شاخص مبنای پیمان، ضرایب تعدیل محاسبه می شوند. مبلغ تعدیل هر فصل از حاصلضرب ضریب تعدیل در مبلغ کارکرد صورت وضعیت آن فصل، مربوط به دوره(سه ماهه) مورد نظر به دست می آید. مبلغ تعدیل صورت وضعیت حاصل جمع جبری مبالغ تعدیل کارکرد فصل ها، مصالح پایکار مربوط به هر فصل و تجهیز(یا برچیدن) کارگاه تا تاریخ صورت وضعیت مورد نظر خواهد بود.
به منظور تعیین دوره های سه ماهه هر صورت وضعیت برای مشخص شدن شاخص های دوره سه ماهه، تاریخ واقعی انجام کارها در کارگاه ملاک عمل است و سایر زمان ها مانند تاریخ تهیه صورت وضعیت و یا تاریخ ارسال آن ملاک عمل نمی باشد.
به منظور کاهش حجم محاسبات تعدیل، تاکید می شود در آخر هر ماه شمسی، صورت وضعیت کارهای انجام شده تا آن تاریخ، همراه با مقدار مصالح، به تفکیک هر فصل و تجهیز کارگاه انجام شده، تنظیم شود.
تعدیل مبلغ مابه التفاوت بین آخرین صورت وضعیت موقت و قطعی
مبلغ مابه التفاوت بین آخرین صورت وضعیت موقت و صورت وضعیت قطعی، چنانچه مربوط به عملیات انجام شده بین تاریخ شروع پیمان و تاریخ آخرین وضعیت موقت باشد، در صورت مشخص بودن دوره انجام، طبق شاخصهای دوره مربوط و در غیر اینصورت با متوسط شاخصهای دوره های مدت یاد شده تعدیل میشود.
چنانچه عملیات تمام یا قسمتی از مبلغ مابه التفاوت، در مدت تاخیر غیر مجاز پیمان انجام شده باشد، تعدیل آن طبق مفاد بند (۵-۲) صورت میگیرد.
گرد کردن ضریب تعدیل
ضریب تعدیل، با سه رقم اعشار در محاسبات وارد میشود. این ضریب ابتدا با چهار رقم اعشار محاسبه میگردد، چنانچه رقم چهارم اعشار پنج یا بزرگتر باشد، رقم چهارم حذف و یک واحد به رقم سوم اعشار اضافه میشود. در صورتی که رقم چهارم اعشار، کوچک تر از پنج باشد، حذف میگردد.
تعدیل پیمان هایی که خاتمه می‌یابند
چنانچه براساس اسناد و مدارک پیمان، بدون آنکه قصوری متوجه پیمانکار باشد، پیمان خاتمه داده شود، کارکرد این پیمانکار طبق این دستورالعمل مشمول تعدیل آحاد بها خواهد بود.
تعدیل پیمان هایی که فسخ می شوند
چنانچه براساس اسناد و مدارک پیمان، به علت قصور پیمانکار، پیمان فسخ شود، تعدیل مبلغ کارهای انجام شده طبق این دستور العمل محاسبه، میشود.
تغییر ضریب ۰/۹۵ در رابطه ضریب تعدیل
در پیمان هایی که در مدت اولیه (مدت درج شده در موافقتنامه)، به اتمام رسیده و تحویل موقت شوند، عدد ۰/۹۵ در رابطه (ضریب تعدیل) به عدد یک تبدیل میشود.
در پیمان هایی که تا مدت پیمان (مدت اولیه بعلاوه تاخیرهای مجاز) به اتمام رسیده و تحویل موقت شوند، عدد ۰/۹۵ در رابطه با (ضریب تعدیل) به عدد ۰/۹۷۵ تبدیل میشود.
مبلغ مابه التفاوت ناشی از تبدیل عدد ۰/۹۵ به یک، یا ۰/۹۷۵ در مورد پیمانهای مشمول حسب مورد، همزمان با صورت وضعیت قطعی به پیمانکار پرداخت میشود.
مبنای محاسبه تعدیل و نحوه ارائه آن
پیمانکار مبالغ تعدیل آحاد بها را براساس صورت وضعیت‌های تایید شده توسط کارفرما محاسبه می نماید و به منظور بررسی و پرداخت، به نحوی که در بند (الف) ماده ۳۷ شرایط عمومی پیمان تعیین شده است، مانند صورت وضعیت‌ها برای مهندس مشاور ارسال می‌کند.
تا اعلام شاخصهای قطعی دوره انجام کار، تعدیل صورت وضعیت‌ها با استفاده از آخرین شاخصهای ابلاغ شده مربوط (موقت یا قطعی)، محاسبه و به صورت علی‌الحساب پرداخت می شود. با اعلام شاخصهای قطعی دوره انجام کار، تعدیل طبق این دستور العمل محاسبه و مبالغ آن به صورت قطعی به حساب پیمانکار منظور میشود.
جداول بخشنامه تعدیل در بخش زیر قابل دانلود است.
جدول شماره یک در قالب اکسل
جدول شماره دو در قالب اکسل
جدول شماره یک در قالب پی دی اف
جدول شماره دو در قالب پی دی اف
