دستورالعمل ايمنی اجزای غيرسازهای ساختمان
در سازمانهای بزرگ بهتر است دستورالعمل‌هایی رسمی برای خرید، نصب، ساخت و بهره برداری از اجزای غیرسازهای تدوین شود تا بر مبنای آن بتوان كار معماران، مهندسان، طراحان داخلی، طراحان فضاها، پیمانكاران و ساكنان ساختمان را كنترل كرد. قاعدتاً چنانچه هنگام ساخت ساختمانهای جدید یا بازسازی ساختمانهای موجود در نقشه‌های اجرایی، اتصالات تكیه گاهی و حایل‌بندی‌های ویژه اجزای غیر سازه‌ای نشان داده نشده باشند و در مشخصات فنی پروژه نیز اشاره‌ای به آنها نشود، نمی‌توان انتظار داشت كه پیمانكار سازنده ساختمان یا پیمانكار نصب كننده اجزای غیرسازهای خود اقدام به طرح تدابیر حفاظتی لرزهای ویژه كند و برای اجرای آن به صرف زمان و هزینه بپردازد.
تمهیدات آیین نامه‌های ساختمانی كنونی در مورد اجزای غیرسازهای عموماً به تعداد محدودی از اجزاء اعمال می‌شوند، بنابراین رعایت الزامات آیین نامه نمی‌تواند تمام خطرات بالقوه را پوشش دهد.
دستورالعمل اجزای غیرسازهای
در سازمانهای بزرگی كه در‌صدد حذف یا كاهش خسارات اجزای غیرساز‌ه ای هستند، تهیه دستورالعمل‌های مكتوب مفید خواهد بود. این دستورالعمل‌ها كه باید به كمك مهندسان مشاور معماری و سازه تدوین شوند، شامل بخش‌هایی هستند.
دامنه كار
ابتدا باید روشن شود كه دستورالعمل‌های مورد نظر مربوط به كدام دسته از خریدها، تغییرات یا ساخت‌های جدید است. روشن است كه همه اقلام غیرسازهای مشمول دستورالعمل‌ها نخواهند بود، زیرا اقلامی نظیر سبدهای كاغذ باطله، صندلی‌ها، ساعت‌های دیواری، پرده‌ها و غیره نیز جزء اجزای غیرسازهای محسوب می‌شوند. اجزایی كه ممكن است مستثنا شوند، عبارتند از اجزای سبك، بی‌خطر، غیر ضروری و ارزان قیمتی كه ارتفاع نصب آنها از حد مشخصی كمتر باشد.
حد ارتفاع به طور معمول از ۱ تا ۵/ ۱ متر است، ولی در محل‌های حضور اطفال، حد ارتفاع میز (یعنی ۷۵ سانتیمتر) مناسب‌تر است. دستورالعمل‌ها را می‌توان با هدف اعمال بر كار طراحان و پیمانكاران خارج از سازمان، مهندسان و تعمیركاران داخل سازمان یا با هدف اعمال بر استانداردهای محیط كار تنظیم كرد. بهتر است دستورالعمل‌های متفاوتی برای هر یك از سه دسته فوق تنظیم شود. همچنین دستورالعمل‌ها را می‌توان با هدف استفاده در ساختمانهای نوساز بازسازی ساختمانهای موجود یا ترجیحاً برای هر دو منظور تهیه كرد.
مسئولیت
مسئولیت پیگیری و اجرای دستورالعمل‌ها در هر سازمان باید به همان بخشی سپرده شود كه مسئولیت نظارت و هماهنگی طرح‌های ساختمانی را به عهده دارد. نحوه تأیید مطابقت كار با ضوابط تصریح شده در دستورالعمل‌ها و نیز تضمین آن در مقابل كارفرما توسط طراح و پیمانكار، از موضوعاتی است كه باید در قرارداد پیش‌بینی شود.
اهداف كلی
اهمیت برنامه محافظت اجزای غیرسازهای در برابر زمین لرزه باید در مقدمه‌ای توسط مدیر اجرایی، رئیس سازمان یا هیأت مدیره در ابتدای دفترچه حاوی دستورالعمل‌ها بیان شود. اگر تنها روش برای انتقال مفاهیم مربوط به خطرات زمین لرزه به طراحان و پیمانكاران پروژه از طریق همین دستورالعمل‌ها باشد، بهتر است اطلاعاتی مقدماتی نیز به آن اضافه كرد مانند مثال‌هایی از انواع خساراتی كه در صورت تبعیت نكردن از دستورالعمل‌ها به وقوع خواهد پیوست.
قواعد عملكردی
چنانچه كارفرما رعایت حداقل ضوابط آیین‌نامه مورد استفاده را كافی نداند و خواهان طرح‌های قو‌ی‌تری برای اجزای غیرسازهای پروژه باشد، باید سطح عملكرد مورد نظر خود را با صراحت ابراز كند.
یكی از راه‌های مشخص كردن قواعد عملكردی مورد نظر، ارجاع به قواعد تهیه شده برای پروژه‌ها یا آیین نامه‌های دیگر است. به عنوان مثال، برخی از الزامات ذكر شده در آیین نامه كالیفرنیا در خصوص بیمارستانها می‌تواند برای سایر ساختمانهای مهم نیز مناسب باشد، اما موارد ارجاع به این گونه آیین نامه‌ها باید انتخاب شوند، چون بسیاری از ضوابط موجود در آنها برای پروژه مورد نظر موضوعیت نخواهد داشت. روشن است كه تأمین سطح عملكرد مورد نظر به راحتی امكان پذیر نیست، بنابراین قبل از تهیه مشخصات فنی پروژه، موضوع باید با مهندسان مشاور پروژه مورد بحث قرار گیرد.
همچنین در برخی موارد كافی بودن تدابیر به كار گرفته شده برای تأمین عملكرد مورد نظر، تا زمان وقوع زلزله به راحتی قابل سنجش نخواهد بود. در تهیه قواعد عملكردی باید توجه شود كه كارفرما در ازای رسیدن به سطح حفاظتی بیشتر تا چه حد مایل است هزینه كند. برای این منظور می‌توان برآوردهایی برای هر آیتم كاری تهیه كرد و به تصویب كارفرما رسانید.
تضمین كیفیت
تدابیر لازم برای كنترل كیفیت و كسب اطمینان از تطبیق مشخصات كارهای انجام شده با مشخصات فنی مورد نظر باید به كار بسته شود. مثلاً، چنانچه استفاده از پیچ مهاری برای مهار كردن اجزای غیرسازهای به دا‌ل‌ها و دیوارهای بتنی در پروژه بهسازی لرزهای مورد نظر زیاد تكرار شود، باید نحوه آزمایش بارگذاری (كششی) درصدی از آنها مشخص شود. به عنوان نمونه در كالیفرنیا، برای بهسازی لرزهای اجزای غیرسازهای بیمارستانها، ضوابط سختی برای آزمایش‌های بارگذاری پیچ‌های مهاری كه در سورا‌خ‌های مته شده در بتن نصب می‌شوند، وضع شده است. به موجب این ضوابط نصف پیچ‌ها باید در محل با باری به میزان ۲ برابر بار مجاز خود كشیده شوند و در صورتی كه هر یك از پیچ‌ها بیرون آمد، آنگاه همه پیچ‌های مجاور آن باید آزمایش شوند.
هماهنگی با مقررات، آیین نامه‌ها و دستورالعمل‌های غیرلرز‌ه‌ای
در تدوین دستورالعمل مورد نظر ذكر این نكته ضروری است كه مقاوم سازی لرزهای باید بدون فدا كردن ملاحظات حریق، ایمنی یا دیگر الزامات انجام شود. به عنوان نمونه شایع این امر، می‌توان به جداساز‌های ارتعاشی اشاره كرد كه معمولاً با هدف جلوگیری از انتقال كامل نیروی ارتعاشی تجهیزاتی نظیر دستگاه‌های تهویه یا ژنراتورها (به ساختمان) مورد استفاده قرار می‌گیرند. راحت‌ترین كار برای مقاوم سازی لرزهای آن است كه دستگاه با پیچ به سازه متصل شود. اما این كار به معنای حذف فنری است كه به عنوان سیستم جداساز ارتعاشی عمل می‌كند.
برای اجتناب از این وضعیت به جای پیچ كردن دستگاه و حذف فنر، می‌توان نبشی‌های مقید كنند‌ه‌ای را به تكیه گاه اضافه كرد. اگر این نبشی‌ها به خوبی طراحی شوند، در عین ایجاد حفاظت لرزهای مورد نظر، مزاحمتی برای كار جداسازی ارتعاشی نیز فراهم نخواهند كرد. این گونه تعارضات میان الزامات ایمنی لرزهای و سایر الزامات ایمنی در در‌های حریق و در‌های راهروها نیز به چشم می‌خورد. از طرفی مطابق ضوابط ایمنی حریق، این در‌ها باید كاملاً بسته باشند، اما از سوی دیگر در حین زلزله، تغییر مكا‌ن‌های نسبی بین طبقات موجب گیر كردن آنها می‌شود كه تخلیه ساختمان را با مشكل مواجه می‌كند.
الزامات طراحی اجزای غیرسازهای
بیشترین موردی كه در مدارك فنی قراردادهای طراحی و اجرای ساختما‌ن‌ها مورد تأكید قرار می‌گیرد، لزوم تطبیق با آیین نامه‌های حاكم در محل اجرای پروژه است. با این وجود به دلیل آ‌نكه تمهیدات آیین نامه تنها بر تعداد معدودی از اقلام غیرسازهای ساختمان اعمال می‌شود، در اكثر موارد الزامی به مهاربندی یا مقید كردن اجسامی نظیر رایانه، قفسه‌های بایگانی بلند، آینه‌های سنگین یا ظروف كوچك محتوی مواد شیمیایی وجود ندارد.
همچنین در پاره‌ای موارد كارفرماخواهان آن است كه برای بعضی اقلامی كه مشمول آیین‌نامه هستند،سطح حفاظتی بالاتری نسبت به الزامات آیین نامه‌ها تأمین شود. در صورتی كه دستورالعمل ساخت اجزای غیرسازهای اقدامات و تمهیداتی سخت‌گیرانه‌تر از الزامات آیین نامه را در نظر داشته باشد، این موضوع باید صراحتاً اعلام شود. برای این منظور معمولاً از جمله‌ای شبیه به این در دستورالعمل‌ها استفاده می‌شود.
رعایت هر یك از الزامات آیین نامه و یا این دستورالعمل كه محدودكننده‌تر هستند، الزامی است.
تراز نیروی طراحی موضوع دیگری است كه باید در دستورالعمل به آن پرداخته شود. تراز نیرو نشان دهنده میزان نیروی اینرسی زمین لرزه است كه جزء غیرسازهای باید برای مقابله با آن طراحی شود. همان گونه كه قبلاً بیان شد، آیین نامه‌های ساختمانی درصدهای مختلفی از وزن را برای استفاده به عنوان نیروی افقی زمین لرزه توصیه می‌كنند. با توجه به اینكه بسیاری از اجزای غیرسازهای در آیین نامه‌ها مورد توجه قرار نگرفته‌اند، خود كارفرما یا طراح باید تراز نیروی این گونه اجزای خارج از شمول آیین نامه‌ها را مشخص كنند.
جزئیات تجویزی
بعضی از روش‌های ارتقای مورد نظر برای برخی اجزای غیرسازهای پُرتكرار در ساختمان را می‌توان با رسم جزئیات مناسب در دستورالعمل نمایش داد. از جزئیات نشان داده شده می‌توان به عنوان نقطه شروع برای تهیه این گونه جزئیات تیپ استفاده كرد. اما قبل از استفاده از هر یك از آنها، باید از مناسب بودن آن برای ساختمانهای مورد نظر اطمینان حاصل كرد.
