نشریه شماره ۱۹۷

دستورالعمل‌ها، توصیه‌ها و استاندردهای متعددی از سوی موسسات مختلف خارجی برای طراحی پایانه‌های فرودگاهی اعم از داخلی و بین المللی،‌ راه‌های دسترسی به فرودگاه‌‌ها و توقفگاه‌ خودروها و سایر عوامل پردازشی درون پایانه‌ای و تجهیزات وابسته تهیه و منتشر شده که ممکن است در پاره‌ای از موراد به کار بردن آنها با شرایط، مقررات و حتی سنت‌های کشورمان تطبیق ننماید و نیاز به نگرش و پردازش بیشتری باشد. نشریه شماره ۱۹۷ در بر گیرنده تمامی آیین نامه‌ها، مبانی و معیارها و توصیه‌های فنی بین المللی موجود در برنامه‌ریزی و طراحی بخش زمینی فرودگاه‌ها است. که با تلاش و همت کارشناسان و متخصصان صنعت حمل و نقل هوایی و با استفاده از تجربیات داخلی و در نظر گرفتن شرایط فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و شرایط خاص اقلیمی کشور تهیه شده است. در این نشریه سعی شده تمامی دستورالعمل‌ها و توصیه‌های پراکنده قبلی به صورت کامل در چارچوب آیین نامه‌‌ای واحد گردآوری شود تا طراحی‌ها بر اساس مبانی مشترک و هماهنگی با شرایط کشور انجام گیرد.

در صحنه حمل و نقل هوایی و با پیشرفت روز افزون، تشکیلات و موسسات متعددی در زمینه بهبود حمل و نقل هوایی، تکنیک‌ها و فنون جدید ساخت و استفاده از هواپیما، ارتقا میزان ایمنی، کاهش قیمت‌های وابسته، توسعه تجهیزات هواپیمایی، حقوق هواپیمایی و تدوین دستورالعمل‌هایی در سطح داخلی یا بین المللی فعالیت دارند که مهمترین آنها در سطح بین المللی به شرح زیر است.

سازمان بین المللی هواپیمایی غیر نظامی ایکائو
انجمن بین المللی حمل و نقل هوایی یاتا
کمیته مجامعع بین المللی فرودگاه‌ها
موسسه ترابری هوایی
اداره فدرال هوانوردی
کمیته ملی حفاظت ترابری
کمیته مشورتی فرودگاه

بخش‌های اصلی فرودگاه

فرودگاه‌ها اصولاً به دو بخش زمینی و هوایی تقسیم می‌شوند.

بخش زمینی

مجموعه ساختمان‌ها، تاسیسات و تجهیزاتی که با مرز فیزیکی مسدود شده یا ایستگاه‌های کنترل امنیتی از حریم اراضی و سطوح وابسته به استفاده هواپیما جدا می‌شوند. این مجموعه وظایف ارائه خدمات به مراجعین از سمت شهر و هواپیماها و از سمت توقفگاه‌ها را به عهده دارند. تردد افراد در برخی قسمت‌های این مجموعه، واجد شرایط کنترل‌های امنیتی و مجوزهای خاص است مانند راه‌های دسترسی، توقفگاه‌های وسایل نقلیه‌، سالن‌های ورودی و خروجی در پایانه‌ها.

بخش هوایی

مجموعه اراضی و حریم‌ها، تاسیسات و تجهیزاتی که در ارتباط مستقیم فیزیکی با خدمات مربوط به نشست و برخاست و توقف و حرکت هواپیما بوده و با مرز مسدود یا ایستگاه های کنترل امنیتی از مجموعه بخش زمینی جدا می‌شود. مانند سطوح پروازی، تجهیزات کمک ناوبری در اطراف سایت پرواز، پست‌های برق و کنترل موجود در سایت پروازی، ایستگاه یا ایستگاه‌های آتش نشانی و امداد.

اهداف و دامنه نشریه شماره ۱۹۷

هدف از تهیه نشریه شماره ۱۹۷ ارائه مبانی و معیارهای فنی برنامه ریزی، طراحی و مدیریت بخش زمینی و پاره‌ای از قسمت‌های بخش هوایی فرودگاه برای استفاده مسئولان و کارشناسان ذیربط است. با توجه به تنوع معیارها و دستورالعمل‌ها که در زمینه‌های مختلف برای فرودگاه‌ها و پایانه‌های تدوین شده، کوشش شده تا روش‌های مختلف مورد مطالعه و مقایسه قرار گرفته و آنچه با شرایط اقلیمی و رفتاری و قوانین کشورمان تطبیق دارد انتخاب شود.

انواع و اجزا پایانه‌های مسافری

تعیین ساختار و نوع پایانه باید در اولین مراحل شروع طراحی فرودگاه‌های جدید مورد مطالعه قرار گیرد. به منظور توسعه یا نوسازی فرودگاه‌های موجود نیز باید با توجه به ساختار فعلی و نیازهایی که موجب توسعه یا نوسازی آن شده،‌در مورد طرح نهایی تصمیم گیری نمود. نوع سفر از جمله عواملی است که در طرح فرودگاه تاثیر زیادی خواهد گذاشت. البته باید تاثیر عوامل دیگری مثل حجم ترافیک، تعداد شرکت‌های هواپیمایی،‌اراضی و شبکه دسترسی نیز مورد توجه قرار گیرد.

پایانه‌های مسافری به دو گروه داخلی و بین المللی طبقه بندی می‌شوند. پایانه مسافری داخلی به علت عدم نیاز به پاره‌ای از تشریفات از جمله گمرک، گذرنامه، قرنطینه، تسهیلات مربوطه و جریان مسافر ساده‌تر است. پایانه مسافری داخلی در داخل کشور معمولاً برای فرودگاه‌هایی مورد مطالعه قرار می‌گیرد که دارای پروازهای منظم باشد و در آن صورت نیاز پایانه‌ها بر اساس تحلیل مشخصات مختلف از جمله مسافر، توشه و بار، مشخصات و رده هواپیما و … مشخص می‌شود.

ارزیابی طرح‌های پایانه

در مواردی که انتظار فعالیت زیادی در فرودگاه می‌رود باید قبل از تصمیم نهایی، تحلیل کاملی از انواع طرح‌هایی که می‌تواند استفاده شود به عمل آید. شکل هندسی پیشگاه هواپیما‌ها، آرایش سطوح پروازهای و ظرفیت و ابعاد آنها،‌در انتخاب نوع پایانه مسافری موثر است. معهذا در ارزیابی‌های اولیه قبل از مکان یابی عناصر مختلف فرودگاه و قبل از شروع طراحی، باید حداقل محدود به دو طرح یا بیشتر شود. معیارهای کمی هر طرح باید با هم مقایسه و کارایی جریانات مسافران و هواپیماها، وسایل نقلیه زمینی و ترتیب عملکردی و عملیاتی اجزا مورد بررسی قرار گیرد. در فرودگاه‌های با فعالیت بسیار زیاد هوایی استفاده از فن آوری شبیه سازی می‌تواند توجیه پذیر باشد. راهکاهایی که باید در ارزیابی کلی طرح‌های مختلف مورد مقایسه قرار گیرد به شرح زیر ارائه می‌شود.

میزان فعالیت فرودگاه
فواصل پیاده روی مسافران
مشخصه‌های پروازی شرکت‌های هواپیمایی
مشخصه‌های فیزیکی
شرایط آب و هوایی

طراحی عناصر داخل پایانه

تمامی فضاهای عمومی داخل پایانه باید با شیبراهه یا بالابر به یکدیگر مرتبط بوده و راهروهای عمومی عاری از موانع باشد. تمامی تغییرات ناگهانی در تراز طبقات باید به صورت کاملاً واضح و با وسایل سمعی و بصری مشخص شده باشد. برای نقل و انتقال افراد دارای افراد مشکل حرکتی، تدارک صندلی چرخ دار برقی مناسب خواهد بود. از نقطه نظر طراحی پایانه، پیش بینی اینگونه وسایل نقلیه نیازمند بررسی‌های کافی در زمینه منبع شارژ باتری‌ها، ایمنی در هنگام توقف، توقفگاه دور از مسیرهای اصلی حرکت مسافران، سطوحی که می‌توانند وزن این وسایل نقلیه را تحمل کنند و محل تعمیر و نگهداری خارج از محوطه مسافران خواهد بود.

پایانه باری

رشد روز افزون بار هوایی، برنامه ریزی و طراحی تسهیلات باربری را در پایانه فرودگاه‌ها ایجاب می‌کند. به لحاظ صرفه اقتصادی هر فرودگاهی که پایانه مسافری دارد برای پایانه بار نیز تجهیز می‌شود و کمتر اتفاق می‌افتد که فرودگاهی تنها ویژه بار تجهیز شود. مگر آنکه برای صادرات یا واردات یا هر دو در منطقه‌ای واقع شده باشد که ضرورت حمل بار هوایی ایجاب کند فرودگاهی اختصاصاً برای پایانه بار احدث شود.

اصول کلی طراحی پایانه‌ باری

اصول کلی ارائه شده در این نشریه در مورد پایانه‌های بار در هر اندازه و هر نوع و دارای هر گونه روش‌های باربری صدق می‌کند. ولی مصداق این اصول در پایانه‌های خیلی بزرگ و خیلی کوچک، کمتر است. به همین علت مساحت معمول پایانه باری که می‌تواند با استفاده از این اصول طراحی شود بین ۵۰۰ تا ۱۰۰۰۰ متر مربع و ۱۰۰۰۰ تا ۵۰۰۰۰ متر مربع است. این اصول همچنین برای یک پایانه واقع در یک ساختمان چند منظوره صدق می‌کند.

فهرست مطالب نشریه شماره ۱۹۷

نشریه شماره ۱۹۷ متشکل از ۶ فصل است و درباره عناصر اصلی فرودگاه شامل پایانه مسافری،‌ پایانه بار، سیستم‌های دسترسی و تابلوها و علائم راهنمایی در فرودگاه، همچنین ساختمان‌های عملیاتی و جنبی به عنوان عناصر واسط بخش‌های زمینی و هوایی به شرح زیر تدوین شده است.