نشریه شماره ۱۷۶

در برنامه ریزی طرح‌های توسعه منابع آب موارد متعددی وجود دارد که از اصول و فنون اقتصاد مهندسی استنباط یا استفاده نادرست شده است. چنین نارسایی‌هایی در کشور ما ابعاد وسیعتری دارد و به همین لحاظ و بر اساس لغزش‌های مشاهده شده در کار مهندسان مشاور مختلف در این زمینه نیاز به تهیه یک نشریه مقدماتی احساس می‌شد. نشریه شماره ۱۷۶ کار را از اصول و مفاهیم اولیه شروع و مصداق هر یک را در صحنه عمل مشخص می‌کند و در خلال ارائه مثال‌ها و توضیح نحوه کاربرد اصول و مبانی اقتصاد مهندسی در طرح‌های توسعه منابع آب، تذکرات لازم را که حاصل تجربیات عملی اعضای این کمیته در نزدیک به دو دهه است، ارائه می‌کند.

اقتصاد مهندسی و ارزیابی

در تعریف اقتصاد مهندسی گاه تفاوت‌هایی در میان مولفان مشاهده می‌شود و به طور کلی می‌توان گفت که اقتصاد مهندسی مجموعه‌ای از فنونی است که به ارزیابی اصولی ارزش خالص فایده‌های احتمالی حاصل از طرح‌های پیشنهادی مهندسی و تجاری جدید در رابطه با هزینه‌های اجرایی آنها اختصاص یافته است. بدین ترتیب تحلیل‌های اقتصادی که اساساً بررسی پروژه‌های مهندسی و فنی پیشنهادی برای آینده را هدف قرار می‌دهد، مطالعات اقتصاد مهندسی نامیده می‌شود.

در سال‌های اخیر فنونی که نخست در حیطه اقتصاد مهندسی توسعه یافته بود، با گسترش برای استفاده در طیف وسیعتری از شرایط اقتصادی مهیا شد و در نتیجه با عناوین گسترده‌تری به آن اشاره می‌شود که به طور نمونه می‌توان از تحلیل‌های اقتصادی برای تصمیم‌گیری نام برد.

اجرای طرح‌ها به طور کلی دارای راه‌حل‌های مهندسی متعدد است. تقریباً در تمام تصمیمات اقتصادی و هر فعالیت حداقل خودداری از آن فعالیت یا حفظ شرایط موجود نیز به عنوان یک گزینه باید مطرح باشد. با توجه به موارد فوق تصمیم گیری مستلزم تعریف روشن و درست و امکان یابی گزینه‌ها، قبل از ارزیابی امتیازها و برتری فرصت‌های رقیب برای سرمایه‌گذاری است. زیرا تفاوت های میان نتایج اقتصادی گزینه‌ها دارا اهمیت اساسی است و اگر گزینه‌ای نباشد دیگر نیازی به این نوع مطالعه اقتصادی نخواهد بود.

اصول اقتصاد مهندسی

اصول اقتصاد مهندسی راهنمایی برای تعیین و ساخت گزینه‌ها و مقایسه آنها با یکدیگر و تشخیص گزینه منتخب یا برتر از میان آنهاست. این اصول عبارتند از.

همسان سازی نوع
همسان سازی زمانی
نظرگاه‌ها
هزینه‌های ریخته شده
هزینه افزایشی
ارزش‌های ناملموس
نامطمئنی‌های قابل پیش بینی
افق برنامه ریزی

هزینه افزایشی

بر اساس این اصل مقایسه تغییرات حاصل در فایده‌ها و هزینه‌های ناشی از اتخاذ یک تصمیم،‌شایستگی آن را معین می سازد. به عبارت دیگر هر قسمتی یا افزایشی از یک پروژه بایستی بر مبنای مزایای حاصل از آن مورد سنجش و داوری قرار بگیرد و تصمیم برای گسترش هر پوژه بایستی با ازدیاد فایده بیش از افزایش هزینه مربوط، توجیه پذیر باشد. می‌توان هزینه افزایشی را کاربردد تحلیل نهایی در اقتصاد طرح دانست.

عمر اقتصادی

به دوره زمانی گفته می‌شود که طی آن فایده‌های افزایشی حاصل از کاربرد پیوسته آن بر هزینه‌های افزایشی بهره‌برداری مداوم از آن تجاوز نماید. در یک طرح عمر اقتصادی تمامی اجزا و عوامل آن یکسان نیست. برای نمونه عمر یک پمپ کوتاهتر از عنر کل تاسیسات در یک طرح بهره برداری از منابع آب است.

دوره تحلیل

در تحلیل اقتصادی دوره تحلیل مدت زمانی است که طی آن نتایج حاصل از اجرای طرح در مطالعه‌ای ویژه داخل می‌شود. این دوره با توجه به عمر مفید تاسیسات و قابلیت پیش بینی پیامدهای طرح انتخاب می‌شود و شامل دوره احداث و بهره‌برداری است. د رتنظیم هزینه‌ها در طول دوره تحلیل، لازم است ملاحظات زیر در نظر گرفته شود .

هزینه نگهداری و بهره‌برداری تاسیسات ارتباط مستقیمی با عمر مفید تاسیسات دارد. عمر مفید بیشتر، به هزینه‌های نگهداری – بهره‌برداری بیشتر نیاز دارد.
هزینه جایگزینین تاسیساتی که عمر مفید آنها کمتر از دوره تحلیل است، می‌بایست در محاسبات منظور شود.
ارزش اسقاط تاسیساتی که عمر مفید آنها بیشتر از دوره تحلیل است، باید در محاسبات به صورت هزینه منفی منظور شود.

اصول اقتصاد مهندسی و محدودیت‌های آن در نشریه شماره ۱۷۶

اقتصاد مهندسی به معنای اخص، به روش مقایسه گزینه‌های مختلف یک طرح فنی – اقتصادی در قالب آنچه امروز اقتصاد خرد می‌نامیم یا بهتر بگوییم در چارچوب اقتصاد بازار و در حد کارگزاران اقتصادی شومپتری خلاصه می‌شود. به عبارت دیگر اصول اقتصاد مهندسی به ایجاد شرایط مناسب برای مقایسه متغیرهای ارزش و زمان در سطح طرح می‌پردازد و سعی می‌کند تا ارزش‌ها در حد امکان به پول رایج بیان شده و متغیر زمان با استفاده از تکنیک‌های تنزیلی د رمحاسبات مربوط داخل شود. به طور کلی در این اصول به ماربرد تکنیک‌های حسابداری و مالی اکتفا می‌شود.