نشریه شماره ۷۱۷
در نظام فنی اجرایی کشور، انتخاب روش تامین مالی و روش اجرای پروژه جزو الزامات پدید آوری طرحها و پروژههای سرمایهگذاری شمرده شده است. انتخاب و تصمیمگیری در رابطه با این دو موضوع، نیازمند به کارگیری فرایندی یکپارچه و نظاممند است. هدف از تهیه نشریه شماره ۷۱۷ آشنا کردن مسئولین دستگاههای اجرایی با واژهشناسی و ادبیات موضوع، معرفی انواع روشهای متداول تدارک پروژه و تلاش در ارایه الگوهایی برای انتخاب بهینه این روشها برای اجرای پروژههاست. در مورد روشهای انجام پروژهها نیز، روشهای متنوع توام با طراحی، ساخت و بهره برداری که از سویی موجب صرفهجویی در زمان و هزینه میشود و با روشهای تامین مالی غیر متعارف هم آهنگی دارد و از سوی دیگر ممکن است کیفیت را تحت تاثیر قرار دهد، ابداع و به کار گرفته شد.
انتخاب روش تدارک پروژه، شامل تصمیمگیرهایی مانند تعیین بستههای کاری، تعیین حوزههای خدمتی که جداگانه یا توام با یکدیگر انجام میشود، ترتیب سازمانی نهادهای حاضر در پروژه برای هر بسته کاری پروژه، تعیین روش قیمت گذاری و پرداخت هر بسته کاری و در نهایت تعیین روش ارجاع کار و واگذاری هر بسته کاری پروژه است.
رویکرد نشریه شماره ۷۱۷
نشریه شماره ۷۱۷ تمامی طرحها و پروژههای تملک دارایی را مد نظر داشته و در بیشتر موارد، چارچوبهای اصلی و در سطحی که برای عموم طرحها مشترک است بیان میشود. از این رو شایسته است دستگاههای اجرایی، تصمیمهای راهبردی و اجرایی مورد نیاز برای هر طرح خاص را با استفاده از این نشریه شماره ۷۱۷ و با توجه به نیازها و شرایط ویژه خود و طرح مورد نظر و با عنایت به این موضوع که تعیین روش تدارک پروژه نیازمند به کارگیری فرایندی یکپارچه و سیستمی است، اتخاذ کنند.
تصمیمهای راهبردی (استرایک) در چرخه عمر پروژه
مجموعه اقدامها و عملیاتی که در یک دوره مشخص برای رسیدن به هدفی معین انجام میپذیرد، پروژه یا طرح نامیده میشود. گامهای مختلف پدید آوری و بهرهبرداری از پروژه، از گام پیدایش ایدهی اولیه (اولین گام) تا گام از کاراندازی پروژه (آخرین گام)، چرخهی عمر پروژه را تشکیل میدهد. ایجاد یا احداث پروژه و تحویل موفقیت آمیز تاسیسات و تسهیلات حاصل از آن به بهره بردار، نیازمند به کارگیری فرایندی پیوسته و یکپارچه است، به ویژه مراحل مطالعات، طراحی و ساخت، باید با توجه ویژه به بهرهبرداری که هدف اصلی ایجاد پروژه است و دارای دورهای طولانی است، در نظر گرفته شود.
در مقاطع خاصی از چرخه عمر پروژه تصمیمهای راهبردی (استراتژیکی) باید گرفته شود که در مسیر حرکت و موفقیت پروژه تاثیر اساسی خواهد داشت.
روش تدارک پروژه در نشریه شماره ۷۱۷
در بسیاری از منابع، مقولههای تامین مالی و انجام پروژه را در چارچوب یک مجموعه و به صورت توام در نظر میگیرند و برای انتخاب راهبردی اجزای این مجموعه از اصطلاحهایی مانند استراتژی تدارک پروژه استفاده میکنند. در استراتژی تدارک، بهترین راههای دستیابی به اهداف پروژه و کسب بیشترین ارزش در برابر میزان سرمایهگذاری که قرار است انجام شود، با در نظر گرفتن محدودیتها و ریسکها شناسایی میشود. پس از طی مراحل ارزیابی و مقایسهی گزینهها، تصمیم در مورد روش تامین مالی و روش انجام پروژه گرفته میشود. هدف استراتژی تدارک، دستیابی به نحوه تامین مالی و انجام پروژهای مشخص با ایجاد تعادل بهینه بین ریسک و قدرت کنترل نهادهای ذی نفع است.
روش مدیرت ساخت با ریسک
روش مدیریت ساخت با ریسک، طبق یک تعریف عمومی، روشی است که در آن کارفرما با یک شرکت با صلاحیت در ساخت توافق میکند که رهبری ساخت و انجام امور اداری و مدیریتی را در طی محدودهی خدمات تعریف شدهای، به عهده بگیرد. مدیر ساخت در طی مراحل مختلف پروژه (برنامه ریزی، طراحی و ساخت) با کارفرما و طراح همکاری میکند تا بیشتر و بهتر بتواند خواستهی کارفرما را بر آورده سازد. در این روش کارفرما موافقت نامهای با یک شرکت مدیریت ساخت، مبادله میکند تا مدیریت قراردادهای مشاوران طراحی تفصیلی و پیمانکاران را بر عهده بگیرد. در این روش بیشتر ریسکها بر عهدهی مدیر ساخت خواهد بود.
روش تامین مالی پروژه
در روشهای سنتی انجام پروژهها، مالک پروژه به طور معمول، هزینههای پروژه را در خود تامین میکند و به تناسب پیشرفت پروژه و به صورت دورهای به پیمانکار پرداخت مینماید. در سالهای اخیر به دلیل مطرح شدن روشهای جدید تدارک پروژه از جمله روشهای طراحی – ساخت – تملک – بهره برداری و نگهداری (DBOO)، طراحی – ساخت – بهرهبرداری و نگهداری (DBO)، روشهای مشارکت با بخش خصوصی در تامین مالی و انجام پروژهها و پروژههایی که از نظر مالی بدون اتکا هستند (یعنی خود پروژه به عنوان تضمین سرمایهگذاران است)، نیاز به استفاده از روشهای نوین تامین مالی برای پروژههای افزایش پیدا کرده است. به همین دلیل لازم است کارفرمایان و پیمانکاران از روشهای مختلف تامین مالی پروژهها دانش و آگاهی کافی داشته باشد.
انواع روشهای تامین مالی پروژهها
به طور کلی سه نوع طبقه بندی کلان به شرح زیر برای روشهای تامین مالی مطرح است.
- طبقه بندی بر مبنای منبع تامین کننده سرمایه
- طبقه بندی بر مبنای نوع تعهد مالی
- طبقه بندی بر مبنای منبع تضمین کننده باز پرداخت
طبقه بندی بر اساس منبع تضمین کننده بازپرداخت است که منجر به سه گروه کلی: تامین مالی دولتی / کشوری، تامین مالی شرکتی و تامین مالی پروژهای میشود. در گروه روشهای تامین مالی پروژهای انواع مختلفی از روشها قرار دارد که فلسفهی اصلی همهی آنها اتکای بازگشت منابع مالی تامین شده بر درآمد حاصله از خود پروژه است.
منابع تامین مالی پروژهها
امروزه طیف گستردهای از منابع تامین سرمایه برای انجام پروژهها وجود دارد که در دو دسته کلی شامل آورده (Equity)، بدهی یا اسقراض (Debt) تقسیم میشوند. در واقع در هر یک از روشهای تامین مالی پروژه (شامل روشهای دولتی، شرکتی و پروژهای)، سرمایه مورد نیاز را از ترکیبی از این دو نوع کلی سرمایه فراهم میکند.
تامین مالی پروژهای
تامین مالی پروژهای روشی است برای جذب منابع مالی به صورت استقراض بلند مدت برای انجام پروژههای کلان، که در آن با اتکا بر جریان نقدینگی خود پروژه به تنهایی، منابع مالی وام گرفته میشود. برای این منظور باید ریسکهای مربوط به ساخت، بهرهبرداری و درآمدهای پروژه مورد ارزیابی دقیق قرار گیرد و به دقت میان سرمایهگذاران، وامدهندگان و سایر نهادها به وسیلهی روابط قراردادی یا ترتیبات دیگر تخصیص داده شود.
تامین مالی پروژهای معادل تامین مالی پروژه نیست، چرا که منابع مالی پروژه را میتوان از بسیاری روشهای مختلف تامین کرد. این روش به صورت شبکه یکپارچهای است که تمام جنبههای انجام پروژه و ترتیبات قراردادی آن رار تحت تاثیر قرار میدهد و در نیتجه نمیتوان موضوع تامین مالی را به صورت مستقل مورد توجه قرار داد.
ریسک و مدیریت ریسک در حوزهی تامین مالی پروژه
در موضوع تامین مالی پروژه، ریسک هر عاملی است که جریان نقدینگی مورد انتظار پروژه را تحت تاثیر قرار دهد. به عبارت دیگر ریسک در این حوزه به معنی تغییر یا نوسان در نرخ بازگشت سرمایه یا داراییها است. به طور کلی مدیریت ریسک در پروژهها شامل انجام فرایندهای برنامهریزی برای مدیریت ریسک، شناسایی ریسک، ارزیابی ریسک، برنامهریزی پاسخ گویی به ریسک و در نهایت پایش، کنترل و بازنگری ریسک است.
فهرست مطالب نشریه شماره ۷۱۷
تعیین روش تدارک پروژه که شامل دو جز روش تامین مالی و روش انجام پروژه است، از مهمترین تصمیمهای راهبردی در چرخه عمر پروژه است. انتخاب مناسب آن تاثیر عمدهای در موفقیت پروژه خواهد داشت. منظور از روش تامین مالی، روشی است که با به کارگیری آن، ساختار، نوع منابع پولی اعم از نقدی و اعتباری، روش بازپرداخت مبالغ استقراضی مورد نیاز پروژه، روابط قراردادی تامین مالی یا نهادهای ذی دخل مانند دستگاه اجرایی، وزرات امور اقتصادی و دارایی، بانک مرکزی، بانک عامل، سرمایه گذار و پیمانکار تعیین و منابع مالی مورد نیاز مشخص میشود.
مقصود از روش انجام پروژه نیز، تعیین روش انجام کارها و خدمتهای مورد نیاز پروژه (به استثنای تامین مالی) است. در حقیقت روش انجام پروژه، انجام پروژه، نحوهی سازماندهی و ترکیب حوزههای خدمت مورد نیاز در چرخهی عمر پروژه شامل مدیریت، طراحی، ساخت، نصب، راه اندازی، بهرهبرداری، نگهداری و برچیدن تاسیسات و تسهیلات پروژه است که به وسیله کارفرما یا به کارگیری یک یا چند نهاد انجام میشود.
تصمیمهای راهبردی (استراتژیک) در چرخه عمر پروژه
روش تدارک پروژه
روش تامین مالی پروژه (شرح روشها و الگوی انتخاب روش بهینه)
روش انجام پروژه (شرح روشها و الگوی انتخاب روش بهینه)
ساختار کلی انتخاب روش تدارک پروژه
جستجوی نشریهها و معیارهای فنی
