نشریه شماره ۲۶۷ جلد ۴
تاکنون تحقیقات زیادی در کشورهای گوناگون بر روی عناصر کنار جاده و تجهیزات راه و تصادفات وسایل نقلیه با آنها صورت پذیرفته است. با توجه به نتایج این تحقیقات و استانداردهای وضع شده در این خصوص، نشریه شماره ۲۶۷ (جلد ۴) نکات برجسته ایمنی ترافیک در خصوص تجهیزات و عناصر کنار جاده را بررسی و در نهایت طرح‌هایی برای ساخت و نصب حفاظ‌ها و ضربه گیرهای مناسب ایران ارائه می‌کند.
مقاطع عرضی راه و تجهیزات وابسته به آن در ارتباط مستقیم با مشخصات هندسی راه بوده و از آن میان می‌توان عرض خطوط راه، ترکیب خطوط، عرض شانه و نوع راه را نام برد. هر چند که مهندسان ترافیک از تمام کوشش خود برای طراحی راه ایمن و مطمئن سود می‌جویند، با این وصف آمار مختلف نشان می‌دهد که وسایل نقلیه به دلایل گوناگون، از مسیر اصلی خود منحرف می‌شوند. در این راستا مهندسان راه سعی نموده‌اند که با روش‌های مختلف از شدت تصادفات وسایل نقلیه منحرف شده از مسیر اصلی راه بکاهند.
شرایط کناره راه
یکی از عوامل مهم در بروز تصادفات جاده‌ای، خطر خروج وسیله نقلیه از مسیر است. ورود یک وسیله نقلیه به ناحیه کنار راه مستقیماً به معنای تصادف نیست، هر چند که همواره خطراتی وجود دارد. چنان چه ناحیه کنار جاده به اندازه کافی مناسب، صاف و عاری از موانع ثابت و شیب‌های غیرقابل پیمایش باشد، امکان بازگشت ایمن وسیله نقلیه به میزان قابل توجهی بالا می‌رود . هر چه عرض این ناحیه کمتر شده و شیب‌های درون آن تندتر شوند، امکان بازیابی وسیله کمتر می‌شود . اگر چه میزان شیب بحرانی مشخصی وجود ندارد اغلب تحقیقات نشان می‌دهند که برای سرعت‌های تا km/hr ۹۰ شیب‌ها نباید از ۱:۶ تندتر باشند و فاصله پای خاکریز تا گوشه باند سواره رو باید حداقل ۱۰ متر از لبه سواره رو در نظر گرفته شود.
شیب کناره راه
از نقطه نظر ایمنی ۳ ناحیه شاخص در کناره شیب دار راه وجود دارد : قلۀ شیب (نقطه ماکزیمم شیب )، شیب و پاشنه آن نقطه محل برخورد شیب با سطح زمین یا یک شیب مخالف که یک آب رو را تشکیل می‌دهند.
نقطه اوج شیب از آنجا اهمیت پیدا می‌کند که وسیله نق لیه در آن به سبب قرارگیری در موقعیتی ناپایدار کنترل ناپذیر می‌شود . شیب باید به اندازه کافی عریض باشد تا راننده منحرف شده بتواند وسیله نقلیه خود را به نحو ایمن قبل از برخورد به ناحیه آب رو مانند متوقف نموده یا دوباره جهت دهی نماید . در اغلب مواقع، آب روی کناری درون ناحیه عاری از مانع قرار می‌گیرد و از این رو به علت احتمال بالای برخورد وسایل نقلیه منحرف شده با آن، توصیه می‌شود مورد توجه خاص طراحان قرار بگیرد.
حفاظ ایمنی در نشریه شماره ۲۶۷
حفاظ‌ها در طول راه برای محافظت وسیله نقلیه منحرف شده از برخورد با یک مانع صلب‌تر یا برای محافظت از پرت شدن به یک شیب عمیق مورد استفاده قرار می‌گیرند. هر جا استفاده از حفاظ ضروری باشد، باید در دورترین نقطه ممکن از (حداقل ۰/۸متر از قلۀ شیب به طرف باند سواره رو به منظور استحکام پایه حفاظ ) لبه سواره رو نصب شوند تا امکان برخورد وسایل نقلیه با آنها به حداقل برسد . از دیدگاه مهندسان ترافیک نصب حفاظ‌ها موقعی ضروری است که مانعی غیر قابل جابه جایی یا تغییر وضعیت وجود داشته باشد و وسایل نقلیه از برخورد با آن محافظت شود . موارد بسیار زیادی از طراحی و یا نگهداری نامناسب حفاظ‌ها وجود دارند و تصادفات مرگبار با آنها نشان می‌دهد که فقط سپر کردن یک مانع هدف نیست و باید مواردی همچون طراحی، اجرای صحیح و نگهداری و تعمیر منظم و به موقع را توسط یک سیستم نظارتی قوی مدنظر قرار داد و کنترل نمود.
حفاظ صلب در نشریه شماره ۲۶۷
سیستم بتنی با مقطع متفیر به هنگام برخوردهای شدبد تمایل به واژگونی و شکسته شدن دارد و در نتیجه در طراحی باید آماتور کافی و مناسب برای آن تعبیه شده و گیرداری کافی با زمین داشته باشد. مقطع برتر و استاندارد این نوع حفاظ به نام نیوجرسی معروف است.
این حفاظ بتنی به عنوان حفاظ میانی و حفاظ پل‌ها نیز معروف است. بسته به مورد حتی برای سپرکردن نور وسایل نقلیه یا ممانعت از ریزش خاک کنار جاده به روی جاده می‌توان ارتفاع آن را تا ۲۳۰۰ میلیمتر افزایش داد. چنانچه حفاظ بتنی برای حالت‌های متعارف طراحی شود ارتفاع ۸۱۰ میلی متر باید رعایت شود. و در این حال به طور مناسبی وسایل نقلیه تا ۱۸ تن را به مسیر اصلی باز می‌گرداند. چنانچه ارتفاع به ۱۰۷۰ میلیمتر افزایش یابد این سیستم قادر به پوشش دادن کامیون ۳/۶۳ تن خواهد بود.
مشخصات حفاظ میانی
از حفاظ میانی طولی برای جدا کردن ترافیک جهت‌های مختلف در بزرگراه‌ها و آزادراه‌ها و بعضی راه‌های اصلی و همچنین جدا کردن ترافیک در خطوط مشخص استفاده می‌شود.
حفاظ‌های میانی برای دوباره جهت دادن وسایل نقلیه‌ای که با حفاظ برخورد کرده‌اند است. تا از عبور وسیله نقلیه از میانه و وارد شدن آن در ترافیک جهت مقابله (در میانه‌های باریک) جلوگیری به عمل آید. ضوابط عملکردی آنها همانند حفاظ‌های کناری و مطابق با NCHRP350 است.
حفاظ‌های میانی همانند حفاظ‌های کناری به ۳ دسته انعطاف پذیر، نیمه صلب و صلب تقسیم می شوند. که به کارگیری و انتخاب هر یک بسته به وضعیت مسیر و نوع وسیله نقلیه غالب و نوع مانع و درجه اهمیت حفاظت و در نهایت ملاحظات فنی و اقتصادی صورت می‌گیرد.
طراحی و نصب حفاظ‌ها
ضوابط نصب حفاظ در نشریه شماره ۲۶۷ بر این اساس قرار دارد که آن را باید در محل‌هایی نصب نمود که احتمال بروز یا فراوانی تصادف‌های بالقوه را کاهش دهد . این ضوابط ممکن است بر اساس تحلیل موضوعی از شرایط کناره راه یا مطالعه نسبت منافع به هزینه‌ها (تحلیل هزینه‌ها در طول عمر مفید، باشد. در حالت دوم می‌توان بر اساس تحلیل منطقی عوامل مؤثری از قبیل سرعت طراحی و حجم ترافیک در رابطه با خصوصیات حفاظ و همچنین هزینه‌های مربوطه و هزینه تصادفات، عمل نمود. ۳ گزینه را می‌توان مورد ارزیابی قرار داد.
- حذف یا کاهش منطقه مورد نظر به طوری که نیازی به محافظت نداشته باشد.
- نصب حفاظ مناسب
- رها نمودن منطقه به صورت محافظت نشده
ضربه گیرها
ضربه گیرها در نشریه شماره ۲۶۷ سیستم‌هایی هستند که از برخورد وسایل نقلیه به اشیای ثابت جلوگیری می‌کنند. این کار به دو صورت انجام می‌گیرد:
- کاهش دادن سرعت وسیله نقلیه تا متوقف کردن آن وقتی که برخورد از مقابل صورت می‌گیرد.
- تغییر دادن جهت حرکت وسیله نقلیه وقتی برخورد از کنار صورت می‌پذیرد.
ضربه گیرها برای موانعی به کار می‌روند که داخل ناحیه عاری از مانع قرار دارند و امکان از بین بردن، جابه جایی به بیرون از محدوده و یا طراحی آنها به صورتی که قابل شکستن نباشند وجود ندارد.
ضربه گیرها به دو نوع وزنی و جذبی تقسیم می شوند . اگر ضربه گیری بر اساس اصل انتقال، انرژی جنبشی وسایل نقلیه منحرف شده از مسیر را بگیرد ضربه گیر وزنی redirective – nonنامیده می شود و اگر ضربه گیری انرژی جنبشی وسایل نقلیه را جذب نماید آن را ضربه گیر جذبی redirective می‌نامند.
کاربردهای ضربه گیر
ضربه گیرها برای حفاظت در برابر موانع منفرد مناسب برای پایه‌های پل است. در جاده‌های با سرعت و حجم بالای ترافیک که انتظار وقوع تعداد زیادی تصادف شدید وجود دارد، استفاده از ضربه گیرها بسیار مفید و مؤثر است. ضربه گیرها در جاده‌های محلی کمتر استفاده می‌شوند چرا که به طور معمول سرعت حرکت در این گونه راه‌ها پایین است. برخی اوقات به دلیل باریک بودن کنارۀ راه لازم شده تا شیء در فاصله کمی از راه قرار داده شود که در این موارد از ضربه گیر جهت کاهش صدمه ناشی
از برخورد استفاده می‌شود . کاربردهای دیگر این سیستم‌ها عبارتند از قرارگیری در انتهای خیابان بن بست و یا تقاطع‌های T شکل . برای حفاظت از کارگران مشغول به کار و ابزارآلات متحرک تعمیرات از ضربه گیرهای متحرک استفاده می‌شود.
انتخاب نوع ضربه گیر
به طور کلی ۳ نوع ضربه گیر متداول در دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- ضربه گیر متشکل از مواد خردشونده Material crushers
- ضربه گیر متشکل از سلول‌های پر از ماسه Sand throwers
- ضربه گیر متشکل از سلول‌های پر از آب Water throwers
در انتخاب نوع ضربه گیر مسائل اقتصادی و نیز امکانات در دسترس نقش اساسی ر ا بازی می‌کند . میزان اقتصادی بودن ضربه گیر مورد استفاده در طول زمان نصب آن، به تعداد ضربه‌هایی که انتظار می رود تحمل داشته باشد بستگی دارد.
معیارهای طراحی ضربه گیر
ضربه گیرها باید ضربه‌های وارده از طریق وسایل نقلیه مختلف را تحمل نمایند و وسایل نقلیه را با شتاب (حداکثر ۸ برابر شتاب ثقل زمین ) قابل تحمل برای انسان در یک فاصله کوتاه متوقف نمایند.
اصولاً، معیارهای طراحی ضربه گیرها، وزن وسایل نقلیه و سرعت آنها است . وزن وسایل نقلیه را از ۸۰۰ تا ۲۰۰۰ کیلوگرم در نظر می‌گیرند و سرعت با توجه به نوع معبر متفاوت است.
نکات حائز اهمیت در نصب و نگهداری ضربه گیرها
در نصب و نگهداری ضربه گیرهای بشکه ماسه ای، نکات زیر باید رعایت شوند.
- استفاده از وسایل کنترل ترافیک مناسب در محل محوطه جلوی ضربه گیر باید کاملاً مسطح باشد.
- در جلوی ضربه گیر به هیچ وجه نمی باید جدو ل قرار گیرد، مخصوصاً هنگامی که ارتفاع آن از ۱۰ متر بلندتر باشد.
- محور طولی ضربه گیر باید در طول خط انحراف وسیله نقلیه قرار گیرد.
- محل و وزن سلول‌های ضربه گیر باید روی زمین با علامت گذاری با دوام مشخص شوند.
- از انباشته شدن برف در جلوی ضربه گیر و بین سطل‌ها باید خودداری شود.
ضوابط نصب ضربه گیرها
- ضربه گیرها باید در تمام فصول قادر به ایفای نقش خود باشند و بنابراین آنها را باید بر بستری مستحکم که توانایی تحمل وزن خود مجموعه و کلیه لرزش‌های ناشی از جریان عبور وسایل نقلیه مجاور را داشته باشد مستقر نمود.
- بین تشکیلات ضربه گیر و مانع خطرآفرین باید دست کم ۶۰ سانتی متر فاصله باشد تا عبور آزادانه کارگران و مأمورین نگهداری راه از طرف ضربه گیر میسر شود.
- در مواردی که خطر تصادف بسیار محتمل است باید ضربه گیری انتخاب کرد که پس از تصادف به سهولت و سرعت قابل تعمیر و بازگرداندن به حالت اول باشد.
- تشکیلات ضربه گیر نباید به سواره رو تجاوز کند.
- جدول دست انداز و موانعی از این قبیل باید از محوطۀ استقرار ضربه گیر برداشته شود.
- اتصال ضربه گیر با نردۀ پل‌ها، دیوارها و غیر آن باید به شکلی باشد که احتمال گیرکردن وسائل نقلیه را کاهش دهد.
- بستر استقرار باید دارای شیب تند و دو جهته نباشد.
فهرست کلی مطالب نشریه شماره ۲۶۷
نشریه شماره ۲۶۷ با عنوان آیین نامه ایمنی راه‌ها (تجهیزات ایمنی راه) شامل دو فصل است. در فصل اول (حفاظ‌های طولی) پس از ارائه روش تعیین عرض ناحیه عاری از مانع و نقش شیب و ارتفاع خاکریز کناره راه، به مشخصات و عملکرد انواع حفاظ های کناری و میانی، همچنین نحوه طراحی و محاسبه طول حفاظ‌ها اشاره شده است. در فصل دوم (ضربه گیرها) علاوه بر کاربرد و انواع ضربه گیرها، اصول طراحی ضربه گیرها و نکات حائز اهمیت در نصب و نگهداری آنها ارائه شده است.
جستجوی نشریه ها و معیارهای فنی
