ساخت تونل
ابتدای مسیری را كه میخواهند در آن تونل حفاری شود را مورد بررسی قرار میدهید. مسیر انتخاب شده توسط مهندسین زمین شناس مورد بررسی قرار میگیرد و در فواصل مختلف از كوه نمونه برداری میكنند و آنها را در آزمایشگاه مورد بررسی قرار میدهند، و گسلهای موجود در منطقه را شناسائی و نوع حركت آنها را مشخص میكنند، سپس نقشهای از مقطع طولی كوه انتخاب و مقاطع ریزشی را مشخص میكنند.
در مرحله بعد مسیر توسط نقشه برداران میخ كوبی میشود و از هر دو طرف كوه موردبررسی قرار میگیرد و بعد از مثلث بندی كردن مراحل ساخت تونل شروع میشود.
ابتدا قسمتهای كم ارتفاع در دو سر كوه را از هر دو طرف ابتدا و انتهای تونل كوه بررسی كرده تا مقاطع اصلی تونل بدست آید.
در تونلهای بزرگ، حفاری از هر دو طرف كوه شروع میشود و این عمل آن قدر ادامه پیدا میکند تا هر دو حفره تونل به هم برسند. در موقع حفاری باید مرتباً مسیر از هر دو طرف توسط نقشه برداران بررسی شود چون اگر اشتباهی در این مرحله صورت گیرد و تونل از هر دو طرف به هم نرسد چه از نظیر ارتفاع و چه از نظر مقطع چپ و راست، عواقب جبران ناپذیری را به همراه دارد.
حفاری در دو مرحله انجام میشود. به این صورت كه اول سطح بالائی تونل كه تقریباً ۲/۳ متر ارتفاع تونل است را حفاری كرده و بعد از اتمام كار شروع به كف برداری یعنی ۱/۴ متر پایین تونل میكنید.
ارتفاع حفاری اولیه تونل باید به اندازهای باشد كه ماشینها بتوانند برای تخلیه سنگهای تونل براحتی در آن حركت كنند.
چگونگی حفاری
این عمل بوسیله مته های دستی و یا ماشینهای حفاری و چالزنی از جمله درل واگن صورت میگیرد. باید ابتدا مقطعی را كه میخواهید چالزنی كنید در سطح اولیه مقطع تونل خط كشی كنید بعد مجل چالها روی سطح مشخص شود و سپس چالها را به طول و مقطع مناسب حفر كنید. سپس داخل آن را با دینامیت و مواد آمفو پر كرده و چاشنی گذاری كنید و آنگاه خاك سرند شده مرطوب ریخته و بكوبید. این كار را برای هر یك از چالها انجام داده و سیمهای آنها را به هم وصل كرده، و بوسیله سیمی بلند و دور از ملل انفجار برق یا باطری را وصل میكنید و انفجار صورت میگیرد.
نحوه چاشنی گذاری
در موقع چاشنی گذاری و استفاده از مواد منفجره چه از نظیر مقدار، فاصله چاله و ترتیب بندی انفجار باید دقت زیادی كرد. از نظر مقدار مواد جداولی وجود دارد كه میتوان به آنها رجوع كرد و آنها را مورد استفاده قرار داد ولی با توجه به مختلف بودن جنس سنگها و مواد منفجر بهتر است از روش تجربی مقدار موارد را بدست آورد. اگر در مقدار مواد دقت نشود، چه كم و چه زیاد خسارت را به همراه دارد اگر مقدار مواد كم باشد مقاطع مورد نظر به میزان دلخواه حفاری نمیشود و لازم به انفجار مجدد هستید و این امر از نظر وقت و مقدار مواد کافی نیست، و اگر مقدار مواد زیاد باشید، اولاً ممكن است موجب ریزش تونل شود و ثانیاً مقدار ریزش تونل باید بعدا توسط بتن یا خود كوه پر شود و این عمل هم از نظر هزینه و وقت به ضرر است.
نظر چاشنی گذاری
چاشنی به چند گروه تقسیم بندی میشوند مهمترین آنها چاشنی فوری و تاخیری بوده كه چاشنیهای تاخیری نیز بر اساس سرعت زمان انفجار آنها به یك ناحیه، دو ثانیه و . . . تقسیم بندی میشوند، پس باید تربیت چاشنی گذاری رعایت شود. در ترانشهها چاشنیها باید به ترتیبی كار گذاشته شوند كه از بالا به پائین منفجر شوند یا بهترین كاربری را دارا باشند و استفاده بهینه از مواد و مصالح شود.
فاصله چالها
فاصله چالها باید به نلوی باشد كه شعاع انفجار هر چال، شعاع انفجار چال بعدی را پوشش دهد تا مقطع دلخواه تخریب شود. بعد از هر انفجار سنگهای خرد شده بوسیله لودر و كامیون به بیرون از تونل حمل میشود. اگر سنگهای خرد شده دارای مقاوت كافی باشند میتوان از این سنگها برای مصالح بتن و غیره استفاده كرد. برای این كار میتوانیم مقدار مواد منفجره را افزایش داده و یا چالیا را به هم نزدیك كنیم تا مصالح ریز بدست آید. این كار چند مزیت دارد، اول این كه از نظر تعداد دفعات حمل ونقل به نفع بوده و استفاده بهینه از مصالح تونل میشود و دیگر این كه دانههای سنگی كه در بتن استفاده میشود صد در صد در همه جهت شكسته و عیاری از خاك هستند.
كف برداری تونل
بعد از حفاری قسمت فوقانی تونل و رسیدن دو طرف تونل به هم نوبت به كف بیرداری تونل میشود این كف برداری همانند مقطع فوقانی تونل توسط چالزدن و انفجار صورت میگیرد با این تفاوت كه این بار چالها به جای افقی، عمودی و یا مایل زده و انفجار میشوند همانطور كه در كف برداری تونل جلو میرویم میتوان مراحل بعدی تونل را پشت سرهم انجام داد از جمله پی ریزی، دیوار سازی، قالب بندی، بند ریزی، سنگ چینی و . . .بعد از پایان پیكنی نوبت به بتن ریزی پی میرسد، این بتن ریزی حجمی و وزنی بوده و معمولاً بتن ۳۰۰ مورد مصرف قرار میگیرد.
بعد از بتن ریزی پی نوبت به قالب بندی و بتن ریزی مرحله اول دیوار بتنی تونل میرسد كه بتن این مقطع نیز معمولاً بتن ۳۰۰ است همانطور كه دیواره ستون ساخته و بتن ریزی میشود، پشت سر آن تا ارتفاع بالای دیوار خاك دستی ریخته میشود.
این امر برای ساختن در قالب بندی و كم كردن ارتفاع برای سنگ كاری است. در نزدیكی تونل معدنی را پیدا میكنیم كه سنگهای ان از نظر مقاومت و از نظیر رنگ مورد قبول استاندارد ما باشد بعد این سنگها را توسط سنگتراشان جدا كرده و به شكل موردنظر تراشیده میشود. سنگهایی كه در نما استفاده میشود باید، سنگ مالویی باشدكه حتماً یك طرف آن صاف باشد و شكل آن مربع یا مستطیل باشد. و سنگهایی كه در پشت آن برای پر كردن استفاده میشود لازم نیست صاف و صیقلی شوند.
سنگ چینی به این صورت انجام میشود كه اول سنگهای مالون نما گذاشته میشوند و بعد از آن پشت آن را با سنگ و ملات ماسه سیمان به صورت لایه لایه كار میكنند. باید توجه داشت كه این سنگ چینی باید تا زیر سقف انفجار شده و حفاری شده ادامه پیدا كند تا به آن بچسبد و بین آن هیچ فاصلهای نباشد. باید در هر چند متر چند متر، در طول تونل درز انبساط در نظر گرفت و این درز انبساطها فاصلهاشان با یونولیت پر میشود این امر برای انقباض و انبساط تونل و دیگر این كه اگر قسمتی از دیوار صدمه دید و ریزش پیدا كرد فقط آن قسمت تعمیر شود.
بعد از اتمام سنگ چینی چند روز بعد قالبها برداشته میشود و بعد از خاك تونل به بیرون تخلیه میشود و این كار تا حدود ۶۰ سانت زیر پی صورت میگیرد.
قبل از كف سازی، كانالی در یك طرف تونل تخلیه میشود. و این كار بخار تخلیه آبهای تونل از بارش باران و برف است صورت میگیرد. جهت تخلیه آب باید به فاصله هر ۳ متر یك سوراخ در نظر بگیریم تا بوسیله این سوراخها آبها به داخل تونل هدایت شوند. اگر تونل كوتاه بود این آب به بیرون هدایت میشود و اگر طول تونل زیاد باشد تا آب از باران از داخل تونل جمع ووارد چاهها شود.
ابتدا حدود ۲۰ سانتی متر ساب بیس ریخته میشود و بوسیله غلطك متراكم میشود. سپس ۱۵ سانتی متر روی آن بیس ریخته میشود و دوباره متراكم میشود.
بعد از ریختن بیس و سایب بیس نوبت به بتون ریزی كف تونل میرسد كه ضخامت آن ۲۰ تا ۲۵ سانتی متر است. باید توجه داشت كه در هنگام بتن ریزی بند انبساط هر چند متر اجرا شود. بعد از اتمام بتن ریزی در طرف مقابل و قرینه كانال تخلیه آب پیاده رو ساخته میشود كه عرض ان در حدود یك متری است. در زیر سازی و بتن ریزی كف تونل باید شیب به سمت كانال باشد و این شیب عرضی حدود ۵٪ است و، شیب باید هماهنگ با قوس و دور باشد.
بعد از اتمام كارهای تونل نوبت به دیوار سازی سروته تونل میرسد. البته باید دیوار چینی تونل تا چند متری بیرون تونل و كوه ادامه پیدا كند و هر دو طرف آن قالب بندی میشود و داخل آن با بتن حجمی پر میشود. بعد از خشك شدن بتن روی آن قیر گونی شده و خاكریزی میشود تا آب داخل نفوذ نكند.
